Luigi Pasquali

Creatore del sito” il notiziario Bobbiese“, scrittore e pubblicista di diversi saggi ed articoli su Bobbio. Nel 2003 pubblica “Cento anni di storia bobbiese” e nel 2005 insieme all’amico Paolo Mozzi “Unione Sportiva Bobbiese – 90 anni di storia”, seguito nel 2013 “Unione Sportiva … a cent’anni”

Cultore appassionato del nostro dialetto, pubblica nel 2007 con Mario Zerbarini “Il Vocabolario del Dialetto Bobbiese” e nel 2009 sviluppa e dà alla stampa la “Grammatica Bobbiese”

RACCONTI

Ra dichiarasiòn ad guèra

19 giugno 1940

Am ricôrd che spitèvma tüti u discurs dar Duce, ra gént föra l’éra tüta agitè e me pèr, ch’a l’éra en bütéga, u m’ha mandè a sentì la ràdio da Vigìn, u nòstar vśin ad cà.

L’è stàt on discùrs ch’am ma sô pö daśmèntghè e ancamò adès l’è vìv ent a mia tèsta. Am mu sôn pö daśmèntghè par dü mutìv, u prìm che, quànd sô caminè śö p’r e schèr e rivè föra da u purtòn hô vìst che tüta ra gént a l’éra conténta e a vuśèva «Viva ar Duce!» e dü parchè me pèr, envèci e ànca me śiu Romeo i èra rabiè e i dèva di stranùm a Musolìni. Me, ch’a s’éra on “figlio della Lupa” e che avrìsa vurìd dvèntè Balìla an capìv pö gnént. Am ricôrd e paròl ad me pèr, vardànd föra da ra pôrta: «gràmi fiö i s’n’incôrśaràn e nün l’istès!».

Chil paròl ché i hô capìd prèst difàti, on giuvnòt ch’u süghèva sémpar có’ me quànd l’éra ent a bütèga ad mé śìu, dòp pochi mèiś ch’a l’éra partìd p’r ar suldè l’éra stàt masè. Us ciamèva Enrico Uccelli. Quànd l’hô savìd am sôn mìs a piànś e hô capid sübit cm’a l’éra ra guèra: an gh’èva gnànca seś’àn e a s’éra śamò gnìd grànd.

Nün fiö dürànt ra guèra

Encmensùma a dì che quànd l’è scupiè ra guèra me a gh’èva sinqu’àn e a séś àn s’éra on “figlio della lupa”, ma am sarìsa piaśìd dventè on “ Balilla” parchè dòp a quatōrdś’àn avrìsa pudìd dventè “avanguardista” ed alùra i t’avrìsa dàt u muschèt par marcè ent i sabàt fascista. Balìla as gnìva a növ’àn, ma ent cùl mumént lé m’éra bèle scapè ra vöia, par vìa d’ ona psé ent ar cü ch’u m’èva dàt, a on sabàt fascista, on avanguardista. S’èra andàt a l’adunàta con de schèrp maròn envéci che nèigōr. In cà mìa as fèva fadìga ànca a crompé e schèrp, figürùmsa pö se me pèr u m’avrìsa piè ar fèz, ch’a l’éra u capèl di Balila e a fàsa ch’a bsugnìva purtè par travèrs sùra a camìśa nèigra.

A scòla, dòp che ar mèistar l’èva fàt l’apèl, prìma da stès ent u bànch bśögnèva fè ar salüt fascista e vüśè «salute al Duce!».

A mia prìma mèistra l’è stàta ra Panarone, dòp en tèrsa gh’ùm’avìd ar mèistar Lombardi: ad lù a gh’hô sémpar avìd on bèl ricôrd e có’ lù s’éra sémpar stàt brèv a scòla.

Ar fascìsmo par nün bagài parìva ànca bèl parchè l’ensgnèva tànti bèi rôb, cme marcè en piàsa san Culòmbàn tüti en fìra, tüti vistìd ent a stèsa minèra, ut purtèva a ciapè ar sù ent ra culònia Carénsi: ch’l’éra bèl vèdna sfilè, bèi drìt cme di suldè e ra gént a batìva ar màn.

Cón cùla idéa da iès di suldè dar Duce as cresìva con l’idea da vès śamò ad òm fàt: un fèva sentì di galèt.

Dòp ta lgìv de paròl cme «Libro e moschetto fascista perfetto»,«Credere, obbedire, combattere»,«È l’aratro che traccia il solco, ma è la spada che lo difende», e i éra ànca scrìt ens e cupertén di quadèran da scòla; ensùma sèrna tüti engaśulè da sti discùrs.

Ar prubléma l’éra che da mànmàn che ra guèra andèva avànti, püsè as sentìvna in cà de brüt rôb; en tànti famìli gh’éra di mórt, di parśuné, di dispèrs e, en gìr, as sentiva parlè mè ànca dar Duce.

Quànd sentìv sti brüt rôb am gnìva en mént e paròl ch’l’èva dìt me pèr dréra a chìl fiö ch’i vuśèva «Viva ar duce», cùl dé ch’l’èva dichiarè ra guèra a ra Frànsa.

Sérna śamò ent ar 1943 e quànd a gh’è stàt l’armistìsi an s’gha capìva pö gnént: ra guèra a gh’èva da ès finìda ed envéci ar brüt u gh’èva ancamò da rivè.

L’è stàt pròpi pôch témp dòp a l’armistìsi che hô sentìd parlè ad partigiàn, ad gént che scapèva ens i mònt par fès mìa ciapè da i tudèsch e ànca di giuvnòt di nòstar iéra andàt vìa da Bòbi par an duvèi mìa iès ciamè in guèra ent i republichìn. L’esercìt italiàn u n’eśistìva pö e sti pôvar suldè, adès, i gh’èva ànca da scapè dai tudèsch.

Ànca nün fiö sentìvna cùla agitasiòn ch’ a gh’éra en gìr e a nòstra fantaśia an fèva pensè de bànd che e gh’èva da difénd Bòbi. Cme èram gh’èvna de fiòmb che as s’érna fàt fè da i fiö pusè grànd cón ar materièl ch’a crompèvna: da i amiś ad campàgna i furchìn, e cameradèri rüt gh’ia dèva envèci Cino Balérini e i curamìn da u savarìn Ricu ad Rampòn.

A gh’éra ona bànda ad fiö du Castlè, on’ètrà ad pôrta Frangùla e on’ètra ancùra l’éra cùla ad pôrta növa, dònda agh séra mé cón i amìś Mally (u fiö ad Rampon), Pietrino (u fiö ad l’avuchèt), Luigi e Remo Belagàmba e ètar quàtar fiö cme nün che i gnìva da vìa, ma che i stèva a Bòbi. A fèvna ànca de batàli, as caminèvma adré có’ e cerbutèn che e gh’èva cme pruietìl i plòf, di tòch ad chèrta fàt sö a piriö cón ens ra pònta dra còla ad faréna. Quànd vün u gnìva culpìd da u plòf us considèrèva mórt.

Ma on sèrtu mumént e rôb ièn cambiè a Bòbi, l’arìv di partigiàn ch’i vurìva tègn ar paìś e dòp l’arìv de Diviśiòn tudèsch che il vurivà lù, fèva sì che, ent ra cōnfüśiòn, nün fiö truvèvma facilmént en gìr de munisiòn, de bòmb a màn e ànca di s’ciòp. Encmensèvna a cunùs i èram di suldè, a daśmontè i s’ciòp par s’ciòndia ent e cantén, a drövè e bòmb a màn par pèschè i pès en Trèbia e, ànca ròmp i piombìn de palòtul par tirègh föra ra püvar. Av fô ona confidénsa, ra püvar de palòtul du s’ciòp en dutasiòn a u nòstar esèrcit an serviva da stè a cà da scòla; a parìva ent ar güst, rigulìsia e l’éra culùr ad l’argént; l’éra bàsta a mètna dü granìn en tra pànsa e at gnìva ona fréva da cavàl: ar bèl l’éra che ra fréva a dürèva pôch, on’ùrèta e a t’éra bèle pasè. Ma ad mèl lavù n’ùma fàt ad iétar cme cùla vôta ch’ èva truvè ent u me curtìl di pruiètil ad mitraliatìce da aereo; iéra dü piòmbìn ad palòtul traciànt (is ciamèva adsé parchè t’i vdìd vulè ent l’èria), i èva truvè parchè Bòbi l’éra stàta mitraliè da quàtar aerei inglèiś; i hô sübit piè sö, sôn andàt ent a mia canténa e cón ona lìma a gh’hô tirè föra ra püvar dòp sô’ caminè a ciame u me amìs Malli, en sèma ùma serchè on föi ad chèrta e on ramìn bèl gròs e as sùma mìs a fè ona giràndula, ùma mìs ra püvar ent u föi, l’ùma fàt sö a sigarèta, gh’ùma fàt fè di gìr bèi strèt atàca a u fìl ( nün sperèvna ch’as metìsa a girè cm’ona giràndula) e dra contentèsa ùma ciamè a vèd ànca Génio, u fradèl ad Malli; as sùma sté ens on scarìn ent ra strèt dar pùs e gh’ ùma dàt fögh a l’emprensipi du föi …. sübit envèci da girè l’ha fàt ona fiamè che a n’ha lasè śguèrs par on pô ad témp: a n’éra andata bèn.

Ma a püsè gròsa l’hô fàta có’ dù bòmb a màn tudèsch ch’a ghèva s’ciondìd ent a mia canténa; i èva piè ent u lègh ad Barbarìn,dònda a s’éra stravachè on camiòn ad munisiòn di tedèsch, me cüśin Giacomìno ul sèva bèn parchè lü u stèva ent a cantunéra e, adsé on dé ad giün, me e lü, a s’erna tüfè p’r andè a vèd côśa gh’éra restè en fònd a u lègh; me cüśìn l’èva tirè föra on bèl s’ciòp tudèsch e me èva truvè dù bèi bòmb a màn anticàro. Me cüśìn l’èva sübit s’ciondìd u s’ciòp sùta ra sàbia e di sàs ad Trèbia e dòp avèi mìs e bòmb ent on tascapàn u m’ha purtè en biciclèta a cà mìa, parché me, quànd i m’èva purtè ra lègna da brüśè, ent ar mètla a pòst, am s’éra fàt on s’ciondàreś dònda tègn e mi rôb. Adsé pasèva ar témp e am s’éra quèśi daśménghè, quànd me pèr, on dé. ent ar mangè l’ha dìt a mia màma che l’avrìs fàt purtè ra lègna par l’envèran. Alùra am sô’ spaventé e sübit sô’ andàt dad là dar pònt vèc cón e bòmb s’ciòndìd en tona bùrsa e quànd an sa vdìva ansün en gìr hô tirè vìa

a sicürèsa da ona bòmba e l’hô tràta ent u lègh …. ma an l’è mia s’ciupè, sichè hô tirè föra l’ètra, hô fàt u stès lavù e l’hô tràta ent u stès pòst. Apèna l’ha tuchè l’àqua l’è s’ciupè, ma a gh’ha d’avèi fàt s’ciupè ànca l’ètra parchè è gnìd sö ona culòna d’aqua püsa àlta dar pònt che entànt u tremèva tüt. Vìst ra situasiòn, pra andè a cà, sô’ pasè da Canèid e hô fàt ar gìr ad San Martìn par fèm mìa vèd da ra gént ch’l’éra caminè ens Pôrt’Agàsa par vìa da bòta ch’èva tràt e bòmb.

Ma cöntè tüt e rôb che fèvna nün fiö agh vurìsa ona mücia ad pagin; gh’éra chìl ch’ is fèva i spùvrai, ch’l’éra ona spécie ad rivultèla, ad i ètar is fèva de bòmb cón ra püvar de mén, ensùma a gh’èvna cunusénsa ad püvar, bòsul, cartùc e s’at vurìv i ànca èram es pudìva trüvè da i amìś e daparüt.

S’érna fiö, ma s’érna cme òm, sèvna tüt, ma u tgnìvna par nün parchè sèvna bèn che parlè l’éra periculùś parchè i nòstar genitùr i pudìva ris’ciè ra vìta.

Sèvna ch’i éra i partigiàn, cunusìvna bèn ànca i fascista, ma fèvna fìnta ad gnént … vardèvna e stèvna müt … e adsè capìvma tànti rôb ….s’érma fiö, ma s’érma cme òm.

U lègh ad Meneghèti

U lègh ad Meneghèti s’éra furmè en fònd a u ri Fuìn e u partìva da on canaròn che gnénd śö da u lègh ad Valgréna e taiànd par travèrs ra Trèbia l’andèva a śbàt contra e ròc che is truvèva sùta ra strè che pôrta a l’àqua sale. U lègh u partìva da u canaròn e rivèva pôch distant da dònda finìva ra strè ent u ri Fuìn. U sarà stàt lòngh 200 mètar.

S’érna en témp ad guèra e Gino Imelio ch’a l’éra on bersàliè un fèva emparè a tüfès cón ona pedèna elastìca mìsa tàca u lègh. Quèśi tüti i fiö ad Bòbi i andava lé, parché lè gh’andèva siùr Andréa e u fèva emparè a nüdè. Il ciamèva “Baléna” mìa parchè l’éra gràs, ma parchè quànd u purtèva nün fiö en mèś a u lègh, par vardèn tüti, lü u nüdèva da mórt e entànt ch’u nüdèva u śbrencièva föra l’àqua da ra bùca da parèi pròpi ona baléna cón entùran i sò balenòter.

Lé vśìn gh’éra ànca l’àqua salè e nün fiö as divèrtìvna a empastè ra tèra cón ra sàbia, ch’a gh’éra vśìn u lègh, par fè de pìst bèi e lòngh par śüghè có’ e balén. On ètōr divertimént l’éra cùl da fè de batàli tra nün fiö drövànd ra mèta ch’ a gh’éra lé tàca a l’àqua salè. Dar vôt nün bagài as divertìvna a tachè lìt cón i giuvnòt ch’a iéra lé ensèma a nün ed alùra l’éra ra lòta di fiö còntra i “stantìd”; quànd i standìd i branchèva on fiö igh fèva ona “mongulèda” che vurìva dì ch’it ciapèva e it quarcièva ad mèta frèsca e dòp it fèva schè sùta ar sù; sulmént quànd l’éra bèla sèca it lasèva fè u bàgn.

On fàt ridìcul ch’am ricôrd l’è quànd ens i trì cèsì ch’a gh éra vśìn a l’àqua salè quèichedün u ghèva scrìt «Per il Duce e per il Fascio qui la faccio e qui la lascio! W il Duce!». Ar dé dòp a l’éra bèle tüt scancelè. Ma dòp pôchi dé i gh’èva ancamò scrìt: «Per il Duce e per il Fascio qui la faccio e qui la lascio e per fare un due e tré la faccio anche per il re!». Ad cùla scrìta lé ne parlèva tüt Bòbi; i pusè i ridìva, ma gh’éra ànca chìl ch’is rabièva: chìsti ché i purtèva tüti a camìśa nèigra.

On’ètar fàt ch’i cöntèva a l’éra che a Milàn i èva enaugüre ona via có’r nùm du fiö ad Mùsolìni, ma ar dé dòp sùta «via Vittorio Mussolini», i gh’èva scrìt «via anche suo padre!».

Entànt però che nün fiö as divèrtìvma, ra guèra a parìva ancamò lontèna, ànca se quèiche mórt e quèiche dispèrs u gh’éra śamò stàt.

L’Armistìsi (8 settembre 1943)

L’éra vèrs sìra e p’r e strè ad Bòbi sa vdìva on sèrt muvimént, «èt sentìd, sarà vèira?», «ma chi l’ha dìt?», «la ràdio!», «ma ét sicür?» … l’éra on pàsa paròla, ma ansün vurìva vuśèl. A ra sìra sérna andàt a durmì tüti contént sperànd ch’a fìsa pròpi vèira e spitànd ar l’endmàn. A ra maténa dòp difàti di manifèst i éra stat mìs ens i mür, m’ne ricôrd ün ens ar mür ‘d ra Madunéna e dü ens ar mür ad l’uspidèl, dòp agh n’éra en Pôrta Növa e ens i cantòn ad piàsa dar Dom e tüti i éra contént. Parìva finidà par da bòn, ma envèci , a l’empruvìśa l’è saltè föra on suldè tudèsch da sùta i portagh ad piàsa dar Dom e u s’è mìs a vuśè «raus, raus! » «vìa, vìa! » e sparànd a p’r’èria u gh’à fàt scapè en cà. U püsè brüt par nün u gh’èva ancamò da rivè: ra guèra an l’éra mìa finìda agh vur’rà ancamò dü bèi àn ad pagür e ad dulùr!

A prìma vôta ch’hô vìst on partigiàn

L’éra ar dé di Sànt e mé e mia màma sèrna dréra andè ar cimitéri a fè vìśita a i mórt. Ona giurné d’autün cón ar su ch’u scaldèva ancamò cùl tànt da fèt tègn u giubòt en màn. Lè da u sàlt ad Patàca am s’éra fermè per piè sö, da on tùsch, di bèi ràm ad föi rùs. S’andèva dèśi dèśi vardàndas en gìr quànd, ad bòt, ent a cürva dar cimitéri, a sàlta föra on giuvnòt, cón a cartuciéra datùran a ra vità e on stèn en màn. U s’è tràt śö par Trèbia, girànd ra fàcia da on’ètra pèrt,cme scapànd. L’ùma vìst dòp ch’us rampighèva ens i mònt sùra ra Culònia Carenzi. Me e a mia màma as sùma vardè ent ra fàcia e asèma as sùma dìt u sarà «on partigiàn!»

On aereo us trà en Trèbia

L’éra ona giurnè d’autün, ar ciél l’éra srèn e sùra ra Trèbià gh’èra cùla nèbia ch’a vègna śö dòp tànti dé ch’a piöva. L’aqua dra Trèbia a śbatìva cón fôrsa e sù ònd còntra i pilòn dar pònt vèc e ar rumùr u sa slarghèva en tüta ra vàl.

On bèl moment on aereo u salta föra da dréra Caréna e, bèl, gròs, bàs u pàsa sùra ar pònt ….« l’è püsè bàs ad l’Érta …u vö gnì śö … u sa sbàsa ancamò ….l’è par tèra …. u rembàlsa … as gh’è rùt ra cùa …. Us fèrma …. e l’è bèle lé ent l’aqua …..».

Difàti on aereo tudèsch u s’è guastè e l’éra stat custrèt a gnì śö e trè ent lìaqua.

Sübit da Bòbi, dònda a gh’éra ona division tedèsca ièn partìd i sucùrs con ona camiunèta ad suldè e con ona autobulànsa. Ànca nün fiö, cariùś, as sùma mìi a caminè par rive ens ar pòst. Quànd agh sùma rive gh’éra on òm ad Bòbi cón ona côrda lighè a ra vita ch’u s’èra tràt ent l’aqua par rivè a vèd cm’a stèva l’aviatùr, ra côrda l’éra tgnìda strèta da di suldè tedèsch. Cón fadìga l’aviatùr l’è saltè föra da a carlìnga e u s’è lasè caschè ent i bras l’òm lighè con ra côrda. Sübit ad i ètar suldè ièn saltè ent l’aqua ensèma, tüti bagnè e có’ l’aiüt ad ra côrda, i han tirè ens sa gèra stù gram aviatùr. Par fortüna che l’aereo l’éra finìt ent on canaròn dònda gh’éra curent, ma l’aqua l’éra pö bàsa.

Ent i dé dòp, l’aero l’è stat daśmontè tòch, par tòch.Tüti i vurìva purtèsna a cà on tuctìn par ricôrd. Nün fiö sérna sémpar lé e quànd l’aqua a s’è ritirè an na piaśìva piè di tuchèt ad cauciù da a carlìnga parchè i brüśèva adèśi, adèśi. Parché pròpi chìl tòch lé? Parchè sérna fiö.

On bōmbardamént ens a Trèbia

L’éra ona bèla giurné dra fìn ad l’istè e par fè pasè on dopmèśdé on pô divèrs, me e mia cüśéna Teréśa ùma decìś da purtè föra a sua crèva a mangè en Trèbia. Solitamént mé śiu Scardovèli u stèva a Barbarìn, ent a cà cantunéra e u fèva ar cantunè ad misté, ma u s’éra trasferìd a Bòbi, par pudèi vìv püse sicür en mèś a ra gént. A Barbarìn i éra custrèt a stè da par lu.

Cùl dé lé, ens ra gèra ‘d ra Trèbia gh’ùma trùvè ànca Roberto e a bèlia ad Gilìn.

Roberto l’éra gnìd a purtè e sù quàtar ôch, envéci a bèlia l’éra dréra fè i gurìn.

Sérna tüti stè en mèś a de bèi gùr, i ôch e nüdèva tanquìl ent u canè ch’u pasèva sùta l’órt ad Trambàl entànt che mia cüśéna Teréśa cὀn l’étra fiöra e plèva i gurìn.

Entànt schersèvna cm’i fa ad sòlit i fiö … a on sért mumént ùma sentìd rivè di quadrimutùr ch’i gnìva endré da quèiche bombardamént (fôrsi da Milàn); i vulèva en furmasion, quàtar davànti e quàtar da dréra; nün ch’a stèvna cón u nèś a p’r èria, cón meravìlia, ùma vìst on aéreo restè püsè endréra da sua furmasiòn, sbasès on pô, e péna péna dòp ùm sentìd quèicosa ch’a fis’scèva e ch’a gnìv śö …. on atìm e s’è vìst ona culòna ad sàs vulè en àlt e, ent u stès mumént ôch, crèva e nün sùma ciuchè par tèra. Ona gràn bòta e on gràn spavént.

Quànd tüti as sùm vìd ripiè da ra spàvent, ùma decìś sénsa gnànca parlès da turnè endréra vèrs cà: i ôch davànti e nün en fìra as sùma enavìè p’r u senté ch’u pôrta a Bòbi, sénsa paròl.

Ànca nün, sénsa dàn e ent quèiche manéra sérna stàt sùta ad on bombardamént.

I partìgiàn i tàca Bòbi.

Sérna en envèran, l’éra ona giurnè grìsa e ümida e me pèr u s’éra alvè püsè prèstu dar sòlits. U gh’èva on prubléma: ra sìra prìma l’èva savìd che i partigiàn i avrìsa tachè Bòbi. Me pèr us truvèva ent ona brüta situasiòn; u sa dśìva: se an vö mìa a drèv ra bütèga maghéri i pénsa ch’a s’èra al curént ad l’atàch, se envéci a gh’ vö rìs’c da truvèm en mèś a l’atàch di partigiàn. Ra bütèga ad mè pèr, difàti, l’èra quèśi tachè a l’albèrgh Baròn dònda gh’éra ar cumànd di republichìn. Dòp avèi parlè có’ mé mèr u s’ è decìś e l’è andàt a drèv ar negòsi.

Pasè quèiche ùra, a s’è sentìd e prìm ràfich di mìtra: l’atàch l’éra cmensè. I partigiàn, cme l’èva prevìst me pèr, i sparèva adòs a e vidrén dar Baròn; on grüp u sparèva da piàsa dar Dòm e on ètōr grüp da ra pèrt ad San Fransèsch.

Da cà nòstra as sentìva cantè e mitràli e i spèr i continuèva sénsa fèrmès. L’urlòg u sgnèva śamò quatr’ùr. A on sèrtu mumént umà séntid ar rumùr da marlèta du purtòn ….. ùma taśìd par sentì mèi …. quęichedün u gnìva sö par e schèr ….. quànd s’è drevèrt ra pôrta …ùma vìst ch’l’éra me pèr, có’ nòstra gràn sudisfasiòn.

Mè pèr, a on sèrt mumént, adsé u dśìva, savénd che nün a stèvna en pensiér par lü, l’è gnìd föra dar negòsi da ra pôrta che dèva vèrs l’ôrt ad San Culombàn, l’ha saltè ar mür, l’è pasè déntōr e l’è gnìd föra ent a strèta di Parvé; da lé, ent on mumént ch’in sparèva mìa, u s’è tràt ent u nòstar purtòn ch’a l’éra pròpi ad frònt a ra strèta.

Cùla vôta lé, però, i partigiàn dòp avèi sparè par tüt ar dé ièn stàt custrèt a ritirès e scapè ens e montàgn.

L’ Istriàn u tàca Bòbi

Me pèr u fèva ar barbè e, ent’a sua bütéga agh pasèva tànti òm, l’éra gnìd a savèi che l’Istriàn, ch’a l’éra on càp partigiàn, l’avrìsa tachè Bòbi cón i sò òm. A ra sìra u m’l’hà dìt sübit e u m’hà ànca racumandè da andè mià tròp föra dar paìś e da stè aténta. Ar dé dòp hô avìśè ad i amìś, da mìa bànda, n’ùma parlè sulamént tra nün e raśunànd, as sùma mìs ent ra tèsta da iütèia. Pensànd ch’è i partigiàn i sarìsa gnìd śö da l’Érta, truvèvma giüst andè ens ra gèra at Trèbia e lè fè di ripèr ad sàs on tantìn àlt da dònda i avrìsa pudìd riparès par sparè. Parché pròpi lé? Parchè, en Pôrt’Agàsa, pròpi prìma d’a disèiśa p’r andè ens ar pònt, gh’éra piasè ona mitràlia. Entànt ch’a fèvna sté trincee, n’ùma fàt bèn quàtar, as fèva fìnta da śüghè, ànca se a gh’èvna pagüra chi na sparìsa dréra, parchè da cùla pùstasiòn là a sa vdìva tüt.

Dòp dü dè i partigiàn i han tachè Bòbi, par trè via i bersaliè dra milìsia, ma l’è stàt on disastàr par i òm ad l’Istriàn, parchè i gh’han avìd di mórt e di parśuné.

A Mśàn gh’éra i tedèsch e cm’i han sentìd sparè ièn gnìd sö en aiüt chìl ad Bòbi e i partigiàn ièn duvìd scapè.

I tedèsch i èva fàt ànca dü parśuné, dü fiö, ens ona venténa : ièn stàt enterughè e sübit fuśilè. Ra fuśilasiòn l’è stàta fàta en San Fransèsch.

Ona batàlia aérea sùra ar Pònt Vèc

L’èra ona bèla giurné, ad chil dé, che l’èria l’è cièra e en ciél an gh’è mìa ona nüvra. S’éra ens pôrt’Agàsa e on bèl momént hô sentìd di rumùr ad riuplàn che i vulèva a bòta bàs, am sô’ girè e da sùra Bòbi i hô vìst spôtè quèśi, vün a sùra e l’ètar da dré, i s’alsèva drìt vèrs ar ciél: is caminèva adréra.

Tüt d’on bòt da vün vègna föra dü rôb, vün nèigōr e l’étōr bianch; cùl afèri nèigōr l’è gnìd śö drìt vèrs ra Trèbia, l’ètōr u s’è cme ślarghè: a l’éra on paracadut cὀn atàca on òm.

Di dü aérei vün l’è sparid sùra l’Érta e agh gnìva föra on fìl ad füm, l’ètōr envèci l’è sparìd vèrs Gènva.

L’afèri nèigōr, s’è savìd dòp ch’l’éra on gumòn ad salvatàg

L’aviatùr ch’a l’èra tachè a u paracadut l’ha tuchè tèra en Sant Ambröś. L’ho vìst péna dòp parśuné di partigiàn ch’il purtèva ent l’albèrgh dar Baròn, dònda a gh’èra ar Cumànd.

S’è savid püsè tèrdi che on aéreo l’èra tudèsch e l’ètōr inglèiś.

Ona bèla giurnè da Stémbar

L’éra on dòp miśdé d’ona bèla giurnè péna ad sù e, cme sôn andàt föra da u purtòn ad cà mìa, hô truvè Franco ad Trambàl ch’u ma spìtèva. U m’ha dmandè se andèv có’ lü par sréś ent on bucòn ad tèra ch’l’éra dad là da u Bòbi, ent a Bamböra. Hô aviśè a mia màma e tüti contént, cón u cavàgnìn en màn, sùma partìd p’r u Bòbi. On pô püsè avànti da disèiśa ad pôrta Frangùla ùma pasè a bdàgna e sùma andàt da l’ètra pèrt du Bòbi e, dòp, ent u sìt ad Trambàl.

Dòp ch’as sùma fàt ona bèla mangèda ad persaghìn, chìl bèi savurìd da vìd, ed empinìd u cavagnìn, sarà stàt vèrs sinch’ùr, ùma ciapè u senté par vègn a cà. Sùma andàt śö ent u Bòbì e sérna dré andè dònda a gh’è a bdàgna, pasànd en mèś a di scarśòn ad gèra ch’èva fàt l’aqua d’envèran, quànd, a l’emprùviś ùm sentìd on cùlp d’on s’ciòp e ar süflè d’ona palotùla; sübit as sùma tràt par tèra, ma etàr s’ciuptè e süflèva sùra a nòstra tèsta. Alùra as sùma fermè, cucè par tèra e ùma decìś d’andè vùtra vśìn i scarśòn e truvè on pòst püsè distànt pusìbil dar pòst ad blòch ch’us truvèva dònda incmemsèva ra strè dar Bèd. Muvendàs sémpar en gatòn as sùma purtè püsè distànt, vśìn a Candia e lé, drisàndas en pé, cón quàtar sàit ùma pasè u Bòbi e adsé, cón schèrp e brègh bagnè as sùma rampighè sö p’r i càmp par rivè ens ra strè dar Béd. Da lé, sicùr ch’i avrìsa vìst che serna dü fiö as sùma enaviè dònda a gh’éra ra pustasiòn di republichìn; agh sùma pasè davànti sénsa respirè …..lù i n’ han vardè …. i s’è mìs a rìd …. e in gh’han mìa dìt ona paròla.Fôrsi a sparè i éra stàt pròpi lù.

Cme sùma rivè a ra fìn ‘d ra stré dar Bèd, cme dù saièt, sénsa i bastòn e cavagnìn, sùma scapè drìt a cà. E i persaghìn? Là, tüti là. ent u Bòbi cón bastòn e cavagnìn.

Dar vôt!

Cùl ch’av cönt l’è ona stôria finìda bèn, ma pudìva iès ànca ona tragédia.

L’éra ona giurné d’istè e ona vùz a s’è mìsa girè par Bòbi: arìva i tudèsch, ièn śamò ar Varghè! Sübìt in cà a fè i fagòt ch’i tgnìvma sémpar prònt: ona cuèrta, on po’ ad vìvar. Me pèr, a ra śvèlta, sarè ra bütèga, l’è caminè in cà a dèn ona màn a piè sö ra rôba ch’a servìva e dòp sübit śö p’r ar pònt vèrs l’Érta. Ens ar pònt gh’éra on bèl müc ad gént cón tüti i sò fagòt e en mèś ar pònt gh’èra quàtar ôch ch’e caminèva davànti a ona dòna dar bùrgh (as ciamèva Tinìn) che ia cmandèva cón o a bachèta. En fònd dar pònt as sùma divìś, de parsòn ièn andàt vèrs Piancaśè e nün, ensèma ad l’ètra gént, ùma ciapè u sentè ch’u và ent l’Érta; davànti a nün gh’evna sémpar i ôch cón ra padròna. Quànd sùma stàt en sìma, dònda u senté us śònta cón ra strè ch’a vègna sö da u ri Fuìn, i ôch e s’è vultè endréra e ièn vulè drìt ent ar Burgh. Am ricôrd benìsim, ancùra adès, che a Tinìn a gh’èva dréra sulamént e sù ôch e an gh’èva mia ad fagòt. Però, an ma ricôrd mìa, se a padròna ad i ôch l’è turnè endréra ànca lé, ma cón nün an gh’era pö.

Dòp stu fàt ùma continuè a montè sö e sùma rivè en sìma a u mònt dònda as sùma fermè par arpiè fiè, entànt a cmèsèva a tenebrì. Ra gént ch’l’éra gnìda sö ensèma a nün, dòp ch’a s’éra arpôsè l’ha cménsè a mèt śö e cuèrt par mètga sö e vivànd e ànca nün, dòp avèi tirè föra a nòstra rôba as sùm mìs mangè. Entànt l’éra gnìda l’ùra da durmì e daśbratè e cuèrt as gh’a sùma mìs en mèś par sarè i öc. Urmèi s’éra fàt mèśa nöt e pôchi i riesìva a durmì; a on sèrt mumént ùma sentìd, sùra nün vulè on aereo; ar rumùr u cunisìvna bèn, l’éra cùl ch’a sentìvna tüt e nöt, l’éra Pìpo, si, l’orfanèlo. U sentivna girè sùra ad nün e parìva ch’u gh’avìsa vìst, alùra mia màma che l’èva mìs śö ona cuèrta biànca e ad nöt a fèva quèśi cièr, a n’ha fàt stè sö e as sùma tirè sùta on sèraś. Par furtüna u s’n’è andàt e adsè ùma pudìd durmì féna a ra maténa, alménu mè!

Ar dé dòp as sùma purtè püsè en śö e as sùma fermè ent e cà di Pèivar.L’è cùla cà giàlda che as vèda ànca in cö da Bòbi, vardànd l’Érta ens ra drìta.

Da lé as vèda bèn Bòbi e vìst ch’an brüśèva gnént e tüt parìva càlam, cme iètar vôta as stèvma par decìdsa ad turnè endré, quànd a me pèr gh’è gnìd en mént da ìèsas dasméntghè ent a bütèga, ent on casèt d’on mòbil, on caricatùr da stèn e ona futugrafìa ad so nvüd Pinòtu ensèma ‘d i ètar partigiàn.

Alùra, ensèma ad iètar ch’i éra stàt cón nün, l’ha mandè śö a vèd me mèr e me có’ lè, parchè, cón on fiö a vśìn, a sarìsa stàta püsè sicüra. Nün a gh’èvna d’ andè a vèd se ra bütéga l’éra stàta avèrta e adsé ùma fàt; ar negòsi u gh’èva a saracinèsca ancamò śö ed alùra l’ùma drevèrta e sùma andàt sübit a purtè vìa chìl rôb periculùś. Mé mèr vurìva trèia śö ent ar cèsu in cà nòstra, ma gh’ùma truvè i tudèsch bèi sistémè e alùra as sùma piè sö e sùma andàt ens ar pònt vèc par trèia en Trèbia e adsè ùma fàt.

Dòp, püsè tranquìl sùma gnìd a cà nostra par pudèi piè sö quèicôsa da purtès adréra ent ra cà ad quèiche amìś ch’an l’éra mìa stàta ôcupè dai tugnìn. A ra fìn sùma andàt in cà e a mia màma, dòp ch’a s’éra fàta capì, a sègn, dai suldè, l’ha piè sö a nòstra rôba, lénsö, fasulèt, müdànd, calsèt, misà ent ona valìśa e as ne sùma andàt. Gh’è da dì che i suldè ièn stàt géntil e brèv e i n’han mia fàt de stôri, ma me, par sicürèsa, am s’éra mis avśìn a de bòmb a màn ch’i éra pugiè par tèra ent a mia càmra e tgniva d’öc mér. Av garantìs che s’éra prònt a pièna sö vüna, en chèś ad pericùl.

Föra da u purtòn ùma vìst che in cà ad me śìu Romeo gh’éra e fnèstar avèrt e alùra sùma andàt dadsùra e sicùma an l’éra mìa scapè cón ra famìlia cme nün, a sò cà an l’éra mìa stàta ocüpe dai tudèsch. Adsé as sùma fermè da lü e ùma spitè me pèr; a sérna restè d’acôrdi che se an fisma mìa gnìd endréra l’éra sègn che tüt l’éra a pòst.

Quànd è rivè, mè pèr, l’è andàt a drèv ra butéga …. as tirèva avànti adsé, a Bòbi gh’éra i tidesch …. dmàn i partigiàn … e dòp tùrna i tudèsch: sérna pròpi en guèra!

Quànd ar Vèsch l’è andàt incóntar a i tudèsch

A Bòbi gh’èvna avid i partigiàn par divèrsi mèiś e en gìr as séntivà parlè ad rastręlamént, ad paìś brüśè, ad masàcar fàt da ona Divisòn ad Mòngul che i viulentèva ànca e dòn e rà gent a gh’èva pagüra. I partìgiàn i s’n’éra andàt da divèrsi dé, quànd s’è savìd che ona diviśiòn tudèsca ensèma a cùla di mòngul e a vüna ad camìś nèigar i s’éra enaviè en Vàl Trèbia par gnì ocupè Bòbi. Tüti i òm püse giùvan ièra scapè ens i mònt, sulamént vèc, dòn e fiö an i éra mìa andàt vìa ànca parchè s’éra savìd che ar Vèsch Bertòlio ensèma a i sò prèv u sarìsa andàt incòntra ai suldè par parlamentè cón i uficièl tudèsch. I prèv i èva fàt gire sübit ra vùś da stè càlam, da fè cme sa gnént a fìsa e da lasè e fnèstar có’ i scür avèrt, ma da sté in cà. Ar dé dòp, quànd ùma vìst ar vèsch pasè ens pôrta Növa cón ar Vichèri e andè vèrs San Fransèsch, a ra maténa bonüra, ùma capid che i éra dréra rivè e as sùma sarè en cà cm’èva dìt ar Vèsch. Me, però, ensèma a Carlo ad Vigìn e Gia calo Zanàchi as sùma mìs a curiuśè da dréra a e fnèstar ch’ e dèva ens pôrta Növa. E nòstar màm envèci e s’éra mìs a ciciarè ent ra cüśéna ad Carmèla. Ar témp un pasèva mèi, quànd, finalmént, ùma sentìd ar rumùr d’on camiòn ens ra strè alùra as sùma ślònghè bèn, bèn par vèd … e ùma vìst ona camiunèta cón ona turèta da dònda spontèva ona mitràlia, davànti a tüti e péna dréra gh’éra u nòstar Vèsch, ensèma a di uficièl tudèsch e de Camìś Nèigōr…. parìva tüt tranquil e ar Vèsch suridént. Entànt ànca e nòstar màm i éra gnìd a vèd, e s’éra drevèrt ona fnèstra par curiuśè mèie ent stès témp ent a cà davànti a nün as n’éra drevèrta on’ètra ….

Ar dòp mìśdé quànd nün fiö i n’han mandè a fè ra spèiśa (e màm an sa fidèvan mìa par via di mòngul) ùma vìst pasè ad i omòn có’ i öc biślòngh ch’i tgnìva e brìli di cavài àlt e gròs chi tirèva di carèt có’de röd ad gùma. En piàsa dar Dòm vśìn a u campanìn, ùma vìst stì mòngul che, ens on sòcar i masèva de pôvar ôch có’a baiunèta e dòp avèia plè, i trèva tèsta e pèn en mèś a ra Piàsa; i gh’èva ànca ona stìva cón sö ona pügnàta.

L’éra ona giurné grìsa cón on’èria peśànta e péna fìnìd ra spèiśa sùma andàt ad cùrsa in cà, ché, as sentìvna püsè sicür.

Ar dè dòp, Vigìn l’è gnìd a cà cón mé pèr ch’a l’è andàt sübit a drèv ra bütèga parchè di suldè i serchèva on barbè. Difàti, quànd agh sôn andàt ànca mè, par purtègh e savièt lavè e stirè da mé mèr, ar negòsi l’éra pìn e a gh’éra ànca chil omòn có’ i öc boslòngh che, apèna i m’han vìst, vün ad lù, u m’è gnìd avśìn e u m’ha dàt ona carèsa; fôrsi l’avrà pensè a i sò fiö lontàn!

A Bòbi parìva tüt tranquìl, gh’éra tànti suldè p’r e strè, ma ra gént a gh’èva pagüra, tüti i sèva parchè iéra gnìd e difàti ens i mònt a gh’éra di rastręlamént e as sentìva, en lontanànsa, cantè e mitràli. I éra giurnè grìs, ànca se a gh’èra ar sù!

Ona nöt ad pagüra

L’éra stàta ona bèla siriè, cme sémpar, se an tgnùma mìa cönt ad ra sòlita pagüra ch’as gh’èva quànd sentìvna pasè, sùra a nün, “Pìpo”. L’aero u gh’èva on rumùr ch’un sa pudìva mìa confònd e, quànd us séntiva vulè, as caminèva vśìn e fnéstar par vèd se a cuèrta da oscuramént l’éra stàta mìsa bén e se a quarcièva bèn i vèidar. L’Orfanèlo, L’éra ciàme ànca “Orfanèlo” par vìa ch’u vulèva da sùl e, s’u vdìva de lüś u trèva śö de bòmb. Ens ì nòstar mònt cón ona bòmba l’ha centrè ona baléra e a gh’éra stàt ona mücia ad mórt.

Ma, turnùma a nün, ona bèla sìra me, Carlo, Gian Carlo, Edda, ch’a stèvna ent u stès pàlasi, cme sémpar, èvna śüghè ensèma fìn a tèrdi; s’érna apéna andàt a durmì quand ùma sentìd pichè u purtòn dad sùta, cón de bòt ch’a parìva ch’i vurìsa trèl śö, alùra Vigìn e mé pèr ièn andàt a drèv e quàtar tudèsch, có’ i mìtra spianè, ièn gnìd déntōr e i han ciapè e sénsa dè ona spiegasiòn i han purtè vìa.

Figüriv tuti nün cme sùma restè mè; ansün an gh’à pö ‘vìd curàg da andè a durmì; e dòn i éra andàt ànca lù a vèd föra da u purtòn, ma di tudèsch i han fàt turnè déntōr.

A ra maténa e dòn ièn andàt a vèd cm’l’éra sta situasiòn e i han vìst che an gh’éra pö ad tudèsch en gìr …. ma an gh’éra gnànca pö i òm.

A sinch’ùr dar dòp miśdé ùma sentìd pichè u purtòn …. l’éra me pèr có’ Vigìn ch’a i éra rięsìd s’ciòndas ent on fòs e adsé vègn a cà, ona gràn cóntontentèsa par tüti nün fiulìn e don.

Ùma savìd dòp che i òm i éra stàt mìs davànti a ona culòna ad tudèsch ch’i gh’èva da pasè ar Pènaś en manéra che i partigiàn in pudìsa mìa sparègh.

Ra fìn ad ra guèra 1940 – 1945

A i èra di dè ad màg dar 1945, gh’éra on sù püsè luminùś dar sòlit, e en gìr as parlèva ch’i èva masè ar Duce e che envèci Hitler u s’éra masè, gh’éra alegrìa e ànca nün fiö sérna püsè svìg, sentìvna cón contentèsa che ra guèra l’éra dré finì. Cùla sensasiòn ad pagüra però an vurìva mìa andè vìa, tròpi se … tròpi ma ….

Ma on bèl dè, a l’empruvìśa, a l’è scupiè ra pèś e la ràdio l’ha dàt a nutìsia: “i tudèsch i s’èn arèiś a i amèricàn …. ra guèra l’è finìda …”

Par Bòbi, am ricôrd, i éra tüti föra a fè fèsta e sta vôta a gh’éra ànca me pèr …. chi saltèva , chi as brasèva sö. En cùl mumént lé hô sentìd ch’u me cör u s’éra liberè da ra pagüra, cùla pagüra che m’ha strenśìd ra gùra e ar cör par tüt i àn ad ra guèra.

Ent i dè dòp, a gh’éra en gìr tüta on agitasiòn, ch’am parìva che ar mònd us fìsa mìs a caminè …. am parìva ànca che ra gént parlìsa püsè a ra śvèlta … a l’éra pròpi ona bèla sensasiòn!

On’ ètar ricôrd che m’è restè ent ra tèsta l’è stàt quànd i han cendìd i lampiòn ent e strè …… che lüś … che bèl, a sa vdìvna da lontàn! E nün fiö tüti föra d’in cà a caminès a drèra. Ra vìta l’encmensèva adès!

FESTE CAMPESTRI

Ra fèsta ad San Agustìn

Ar 28 d’agùst, gh’è ona bèla fèsta ens i mònt; sùra Coli a gh’è ona bèla ciéśa dediché a san Agustìn ch’a l’avrìsa duvìd iès sinqu vôt püsè grànda, ma, as sà, vurèila fè l’è ona rôba, pudèila fè l’è on ètra manéra. Ebèn lasö as gh’andèva a pé sìa par devusiòn, sìa par divertìs …. par nün fiö l’éra on’ucaśiòn par cunùs ad l’ètra gént. A Coli a gh’èvna ànca ad i amìś ch’i śüghèva u balòn có’ nün; a ra squedrà du balòn a gh’èvna dàt on nùm empurtànt ra «Drago verde». Par rivègh a pé bśögnèva pasè ar pònt vèc e dòp brichè sö p’ra strè ad l’Érta, che a l’è püsè on sentè ch’ona strè, purtès vèrs Fontèna, a Pursì e da lé a t’enavièv vèrs u mònt ad san Agustìn, fàt ad sàs nèigōr; as paséva, par fèla pö cürta, ent on buschèt, ma gh’èvna sémpar pagüra ad quèiche s’ciuptè, parché ent i stès dé i drevìva ra càcia, e alùra sa mtìvna a cantè par fès sentì ch’agh sérna. Pasè u buschèt as strùvèva ona strè ad gèra nèigra ch’at purtèva fìn a ra ciéśa.

Lasö datùran a ra cièśa gh’è on buschèt ad nisör e lé en mèś at gha trüvèv, bèle sistemè có’ e tvài, tavulìn, cadrégh chìl da Cör, ché an gh’è dübi i gnìva sö a prèparès ar pòst a ra sìra prìma. Apéna rivè, ona bęivìda da u fontanìn ch’a gh’éra en mèś a e piànt e dòp en gìr a serchè i amìś e a vardè e bancarèl. Gh’éra ad tüt ens u piasèl, dai dùs, dai giügàtul, da u carèt có’ sö a damigéna ad vìn bòn, da bèiv dòp quàtar fèt ad salàm fàt ent e nòstar campàgn e sùta i portàgh ra luterìa che i fèva par tirè sö quàtar sôd par ra ciéśa. Gh’éra ent l’èria on rumùr ad vùś, u stès rumùr dar marchè a Bòbi, ma a l’éra on parlè püsè alégōr: gh’éra de vùś da fiö. A undōś ùr ra sànta Mèsa, e da ra céśa gnìva föra ar cantè de preghiér de dòn …. si, parchè ra pôrta l’éra lasè drevèrta par fè sentì ra mèsa ànca a chi an truvèva pòst en ciéśa. Gh’éra sémpar tànta gént e ànca u piasalìn, davànti a ra céśa, l’èra tüt pìn.

Finìda ra fonsiòn a nòstra compagnìa a s’a mtìva ent u prè ch’a l’éra apéna föra ‘d

ra céśa e mèś en disèiśa; an sa pudìva mìa śüghè a u balòn, ma l’éra còmud par stès. Ona vôta ch’èvna finìd da mangè andèvna a serchè i nòstar amìś e ensèma a lu a śüghèvma có’ e fiòmb a culpì de tòl ch’a mtìvna cme bersàli e sérna pròpi brèv! Ona vôta, ent ar gnì a cà, as sùma mìs a miré di pasarìn ….. u prìm a ciapèn iün sô’ stàt mé …. cm’ a l’ùma vìst par tèra agh sùma restè talmént mè che ùma mìs vìa sübit e fiòmb e scagnüf sùma andàt a cà cme s’avìsma fàt on mèl lavù: gh’èvna quatôrdaś àn.

Ra fèsta dar Pènaś

I èra i àn sinquàna du secùl pasè, a gh’èvma quindōś àn. Śà ar dé prìma ad ra fèsta s’erna en agitasiòn, par decìd côśa fès preparè da e nostar màm; solitamént iéra sempar e stès rôb: a cutlèta a ra milanèiśa, dù e tri öv cöt a balèt, di michìn có’ de fèt ad murtadèla e p’r ar bèiv an gh’éra mìa ad prublèma parché ens u Mont as truvèva i usterì, cón tüt cùl ch’at vurìv. I usterì e gnìva montè lasö, apèna sùta ra ciéśa e śö par ra strè e lé as gha pudìva truvègh ad tüt, ànca on bèl bröd chèd, fat có’ di bèi tòch ad chèran; av garantìs che quànd a gnìva sö ra nèbia, spèsa da taièla có’ u curtèl e ch’at bagnàva tüt, on bèl bröd chèd u ta mtìva sübit a pòst.

Ma pensàndagh on atimìn, a ra sìra prìma sèvma ànca chi avrìsa fàt ra tùrta e capitèva dar vôt ché ògni màma a ta mtìva, da s’ciondòn, on tòch ad büslàn, ent u tascapàn parchè e sèva bèn ch’an l‘avrìsma mia tràt via: lasö at gnìva de fàm da lù, sìa par ra strè e sia p’r ar caminè ch’as fèva par rivè en sìma.

E si! As gh’andèva a pé, a ra matìn bonùra, vèrs sinq’ùr, as dèvna apuntamént davànti a quèichè purtòn ad Bòbi e, dòp vìa, ad bòna léna, vèrs san Fransèsch e da lé a piè sübit u senté ch’a gh’èra e che a pasèva sö dréra a vìla Irene. U sentè ut purtèva prìma ent u Bòsch, dònda ta vdìv ancamò Dùrda, dòp u pighèva a ra manséna e u montèva drìt vèrs a Val; lè at saltèv föra ens ra strè dar Pènaś, as taièva ent on prè et at saltèv föra ens ra strè ad Sànta Maria …. as ne fèvà on tuchèt, fìn da rivè a u fòs du Rì da Saìt e lé, prìma da pasè ar pònt as girèva sö drìt vèrs ra pònta du Mònt. Chimò, però, pièvma fiè, parchè bśögnèva preparès par ra pèrt püsè düra da salìda e fè e scarèt. E scarèt, i èn ciamè adsé on senté ch’us rampìga drìt cm’ona schèra e ch’u pôrta ens ra vèta, dònda a gh’è ra cièśa cón ra Moadunéna; l’è ona salìda ch’ at ròmpa e gàmb, ma quànd t’arìv lasö at ta sént ona contentèsa adòs che at fa sentì ànca pö brèv: en fònd, tüta sta fadiga as fèva ànca par devusiòn. Ona vôta rivè, dòp ch’as sérna bèn arpôsè, non péna péna ch’a sentìvna a sunè a campanèla, che t’at dśìva che cmensèva ona mèsa …… déntar par fè u nòstar duvèr ed ès dòp lìbar püsè prèstu pusìbil.

A dì ra vrìtè ar Pènaś as gha gnìva si, par ra madunéna, ma ànca par l’èria ad fèsta ch’a gh’èra en gìr: bancarèl culurè, pìn ad bèi rôb …. giügatùl, pōrtaföi, spìl e culèn d’ògni ràsa …. ad castègn e nisör, bèi lòngh, da pudèisia mèt du o trèi vôt datùran ar còl.

Finìda ra mèsa, föra en mèś a cùla confüśiòn alégra ch’a và e ch’a vègna, sénsa mèi fèrmes, vèrs ra ciéśa fermàndas prìma davànti a e bancarèl par vardè ra mercànsia. Da la sö, ànca se prèst, as vèda, vardànd śö en mèś a i prè, tvài e cuèrt sparpaiè, mìs lé par tègnas ar pòst ‘d ra compagnìa par mangè e ra gént ch’as ciàma, ch’as salüta. Is möva a grüp cme pirulìn en mèś a i lègh ad Trèbia quànd l’è gròsa. Cùl ciaciarè, a p’r’ èria, u dvénta rumùr e us mis’cia a ra müśica di giradìsch. Ensùma a gh’è alegrìa, a gh’è vöia da divertìs. Ànca nün bagài, sèmpar cό’u nòstar tascapàn en spàla, a sentìvna l’èria ad fèsta: cùla alegrìa ch’at ciàpa quànd t’é contént e ch’at fa rìd ar cör.

Ogni tànt as vardèvna en gìr par vèd da pudèisa truvè cό’ i ètar amìś ad Bòbi e, entànt, me, Mally e Pédar, as purtèvna saltànd ent u prè di bubièiś; lé vśìn , atàca a u so Dodge, ch’l’èva fàta ra guèra cό’ i americàn, Roberto e Pèul, cό’ e casèt de bìbit du sò bar ….quàtar paròl par rìd e dòp vìa a mèt śö a cuèrta cό’ i nòstar tascapàn. Bśögna savèi che ògni paìś u gh’èva sgnè on pòst ens i prè dar Pènaś, me péns urmèi par tradisiòn, e ar pòst di bubièiś a l’éra cùl apèna sùta ra ciéśa. Ògni tànt as séntìva i prèv che, cón ona campanèla, i ciàmèva ra gént a mèsa, sémpar en mèś a ona gràn confüsiòn e rumùr.

Sultàn vèrs undàś ùr, ar rumùr, dventè uramèi fracàs, us chiétèva e as séntìva rivè ra machìna dar Vèsch: u gnìva a dì ra mèsa grànda. I dìsch in sunèva pö, ar fracaséri u sparìva e ra gènt a s’encaminèva vèrs a stàtua del Redentore, dònda ar Vèsch l’avrìsa dìt mèsa. Śà as sèntìva cantè l’Ave Marìa e tüt ar Pènaś u dvéntèva on Santuèri; tüt e dòn có’r ruśèri en màn: e püsè vèc tüt vistìd cό’ di scôsaròn nèigōr.

Tüti i préghèva, fôrsi quèichedün a ra bèle mèi, ma i préghèva anca lù. Ona vôta è capitè che, entànt che ar Vèsch u dśìva mèsa, ona bòta a ha custrét a vardè en àlt: on aereo ch’u vùlèva bàs sùra nün; l’éra gnìd a cariuśè. Ar mumént ad l‘elevasiòn, quànd ar Vèsch l’alsèva u Santìsim tütta ra gént , vèc cό’i bastòn, dòn e fiö tüti i sa metìva en śnuciòn. Ar silénsi l’enpinìva l’èria: ens u Mont as sentìva ra bendisiòn dra Madòna!.

A ra Comüniòn e parsòn e sa mtìva in cùa e, là en àlt, vśìn a l’altèr, ta vdìv on gràn miśdòs; entànt u giràdìsch u fèva sénti l’Ave Maria. Ra gént l’encmensèva a sparpaiès e tüti adèśi adèśi, finìda ra mèsa, dòp avèisa fàt ar sègn dra crùś, ciciarànd is n’andèva dònda a i éra stàt mìs e bùrs e i tascapàn cón e pruvìst.

Ar mumént pö bèl l’era quànd tüti e s’enavièva par andè a mangè . Dòp ès pasè ancamò davànti a u camiòn ad Caviglia e avèisa piè e bìbit, l‘aranciàte, gaśùś, s’andèvna a stè ent u nòstar pòst dònd’ èvma lasè i tascapàn. As lavèvna e màn có’ l’àqua da buràcia ch’èvma empinìd ent a fontèna fàta da ra Milìsia Furestèl prìma ad rivè en sìma, e dòp tirèvna föra i nòstar michìn. Entànt, ra gént de tavulèd fàt cón de tvài avśìn a nün e chi gh’èva a dréra ona mücia ad rôba, ògni bèn di Dio e i éra di siùr ad Bòbi, ad sòlit i n’èva purtè vìa ànca di tòch du nòstar pòst; prubabilmént, adsé vśìn agh’ dèvna fastidi, ma i èra stàt lu i preputént! Pietrino ch’a l’éra u püsè rangugnìn u fèva a pòsta an vurèi mia spustès e u fèva fìnta ad gnént. On bèl mumént, dòp avèi mangè, fèvma sö i nòstar tàtar e as n’andèvma a dè on’öciè en gìr, a vèd s’a vdìvna quèiche fiulèta da nòstra etè: a quinś’àn as contentèvma ad dü paròl, du ridèd ensèma …. e dòp via da on’ètra pèrt a vèdan ad’iètar, sémpar bèi e giùvan cme nün.

Vèrs sinq’ùr as decidìva d’andè a cà; ànca l’ètra gént l’encmensèva a fè sö e tvài, e cuèrt; de compagnì e cantèva, di grùp i śüghèva a ra mùra e cmé sémpar an gha manchèva mèi i sòlit ciùch ch’i tachèva dal lìt.

Ra fèsta l’éra urmèi finìda e nün, cōntént, có’ u tascapàn vôd, s’enavièvma vèrs cà nòstra. P’ra strè as fermèvma sùta quèiche piànta ad pùm e a tàca de vìd par pudèi fè marénda e adsé dòp che birichinèd ché, contént da iès stàt brèv a fès mìa vèd, caminànd ślonghèvna ar pàs par rivè a Bòbi prìma dra curiéra.

IN MEMORIA

17 aprile 1969

A Andrea Mozzi

( Balena )

– Ciau, ét rivè ?
– Si, sôⁿ ché;
– dùma ch’a gh’è da fè,
– Ohi bèla! anca ché ?
– Vèdat Dariin,
bśögna eⁿsgnè
a vulè
a i aⁿgilìn.

A zia Cierina 30 maggio 1974

Adiü śia
adès si éⁿsèma
te, i tò vèc,
u tò òm, PInòtu,
e nün sùma ché
a piaⁿśva ancamò
ent ar ricôrd
di témp pasè.
Ricordat che vita grama
taⁿt lavù
par quatar sôd?
E pur sérna
tüti coⁿtéⁿt
da és aⁿcamò
eⁿs a tèra,
da és gnid fôra
da ra guèra.
Ricôrdat chì Nadèl,
i rigàl ch’a s’aspetèvna?
Ona maièta, quàtar nüś?
sérna pôvar Crist in crüś,
ma tàⁿt coⁿtéⁿt
parchè tüti
an s’ gh’èva gnéⁿt
Dòp ar moⁿd
u s’é mìs a cùr
e nün, cuiòn,
tüti a dréra
a cerchè ona chiméra
ch’ansün a mèi trùvè.
S’avdìvna sé^mpar caminànd:
“Ciàu, stèt bèn­? Ànca mé”
e dòp vìa sé^mpar a dré,
séⁿsa on àtim par parlès.
Adès però ch’an si manchè
e ch’an sùma pö eⁿsèma,
gh’ùma pèri a vardè eⁿdrè
par cerchè a vòstra màn.
Ormèi viètar si lontàn,
eⁿ pèś, eⁿt cùla giüsta
dòⁿda tüti sì l’istés
e l’istès l’è propri tüt,
seⁿsa siùr, né fürb, né lùch.
Séⁿsa té^mp par cèrti rôb,
séⁿsa afàn par quàtar sôd,
parchè in cö
l’é iér e dmàn!

all’amico Pietro Mozzi 10 giugno 2005

A on amiś

A t’è andàt prima che mé,
cme sémpar m’ét batìd,
ent ra cùrsa t’éra fôrt
t’é vensìd ànca stà vôta,
cón ra mórt

Adès aspètma che gnirô
tègn’ma ar post
ent ar paradìś
parché san Pédar
l’è on tò amìś.

Camin’rùma ànca lasö
cme fìsma ancamò dü fiö
e ridrùma vardànd śö
e nòstar dòn, i nòstar nvùd,
sénsa nustalgìa.

Caminarùma ànca lé
sémpar ensèma mé e té
ed andrùma cme dü amìś

ent e Fraciüs dar Paradìs,
par granfiòn.

Sénsa pensiér, sénsa pagüra
ensèma a tànta bèla gént
ent ona dùsa, bèla natüra
sénsa avèiga bśögn ad gnént,
cór Signùr

Adès préga ànca par nün
parché t’ùma vurìd bèn
e da brèv avuchèt
difénda a nòstra càusa
cón fôrsa.

Ciàu Pédar, ciao Pietrino
arvèdas lasö dòⁿda t’é.

Per l’amico Paolo Caviglia 2 Febbraio 2014

Paolo

Ièr gh’è stàt fèsta
en Paradìś,
l’è rivè Pèul
da i so amìś,

i la spetèva
śamò d’on pô,
e i preghèva
par fèl gnì sö.

Da quànd en mòto
l’è andàt caschè
en quèiche minéra
an s’éra pö arpiè

Adès finalmént
l’è tra i so amìś,
ma gh’è tànta gént
en Paradìś,

gént alégra,
gént ch‘a prèga,
gént che incö
i vèrda ché śö

i prega, par té Pierìna,
p’r u so fiö Fulvio
p’r’a sua Madina;

Pèul u stà bèn e a l’è
dònda nün a gh’ùma
ancamò da rivè.

(all’amico Matteo Valla 10 marzo 2013)

DON MATTEO

I gh’èva dabśögna at té
lasö en Paradiś,
i èva cambiè ar Papa
bśögnèva cambié anca lé.

A tua alégria,
a tua manéra
da vèd ra vìta,
l’éra giüsta.

Bàsta müś lòngh,
bàsta diferéns,
tüti uguèl,
a tua cà sempar avèrta.

En Paradiś serviva
on purtinè divèrs ,
ra pôrta sémpar avèrta
cm’ at fèv a cà tua.

Chimò Papa Francesco,
e lasö on prèv cme té,
u prìm u pardòna tüti
e tè ti fé pasè.

(all’amica Andreina Bellocchio 19 febbraio 2014)

ANDREINA

Ciao, incö a sô’ gnìd
a u tò funerèl ;
u prèv u parlèva
ad ra mèistra,
ad ra catechìsta:
a t’hé fàt vurì bèn
ànca lé a Milàn;
ma mé ta vdìva
sémpar fiöra,
có’ a tua alégria,
a tua fantasìa;
sùma cresìd ensèma
cme dü fradèi,
at fèv da spàla
p’r e tò simpatì
ad fiulèta,
a prìma sigarèta …
che bèi i témp pasè!
Adès am t’è scapè
a t’è andata avànti
‘spètma lé
Caminaruma ancamò
ens u nostar pônt,
bèi marénd
ens i nostar mònt
in alegria;
fantaśia,
sta sö da lé,
làsia ché,
ra môrt an gh’è mia,
andùma vià,
rida Andreina,
vé via con me!

A Pagnòta (Carlo Perini) 17 febbraio 2021

Ciau Carlo, m’è gnìd u gumòn,
sùma cresìd ent u stès purtòn,
stesa cà e ens u stès piàn,
stèsa schèra, oⁿ pô d’afàn,

me u fiö ad Camìlo e tè ad Vigin,
cresìvma eⁿsèma, s’érna dü bèi picìn,
Mìlia e Carméla e nòstar dù màm,
s’agh n’éra biśögn es dèva ona màn.

Ma dòp quèiche àn, l’è nasìda tò surèla,
mé s’éra gelùś, parchè l’éra ànca bèla,
«Dài, màma dài, comprla ànca tè,
ona surèla a vöi ànca mé!»

Ma i àn i pasèva , mé sémpar da par mé,
e on ètōr fradèl l’è rivé envéci a tè,
l’è stat alùra che am sôn dìt «beh pasiénsa»,
d’ona surèla vurrà dì che farô sénsa!».

Alùra am sôn fàt vòstar fradèl
adsé sùm cresìs, bagài l’è stàt bèl!
Mé gnìv a mangè vlontéra da tè
e mandèvma tò surèla da mé,

a ra sìra e màn i andèva en cà vòstra
e nün bagài a śüghè tüt’in cà nòstra:
a i éra ètar témp, a gh’éra ànca ra guèra
e a ra nöt en canténa a durmì par tèra .

Ta ricôrd, a gh’éra ànca ra fàm,
cm’a l’éra parfumé e bòn ar pàn,
ar pàn , ad Fano, apéna sfurmé,
sénsa companàtich, prònt da mange?

Ar pàn u gh’èva tànta empurtànsa
a l’éra ànca ona roba sànta,
par dì che vün l’éra brèv , efèt ad ra fàm,
i ta dśìva, «t’è pròpi bòn cm’on tòch ar pàn»
Ciau Pagnòta, Ciao Carlo!

FESTA DEI COSCRITTI

ANNO 2009 Scritta per la festa della leva

Una profezia che purtroppo si è avverata per mio più caro amico Pietro Mozzi che è morto l’anno dopo; il sottoscritto invece me la sono cavata con un altro ictus.

L’àn pasè,
l’éra vèrs sìra,
me e Pédar
i gh’ha ciamè
e, sénsa tànt
girègh adréra,
i gh’ha anca
strapasè.
I gh’ha dìt,
chèri cuscrìt,
de rôb sèri…
ad l’ètar mònd:
«Chèri fiö,
vardìv endré
quanta vìta
l’è urmèi pasè
Par ‘sta vôta
stì śö lé
ma pô dòp
gnirì sö ché!
Gh’hì da dì,
a tüti quànti,
da vardès
on pô davanti;
urmèi ra strè
an l’è mìa pö lònga
e a ra fìn
farùm ra cònta!
Ma oh fiö,
ricurdìv
che ra vìta
l’è da vìv!
Amicisia e alegrìa
fa ra fìfa
scapè vìa!».

1935/2015

Incö am piasrisa ciapèv
tüti par màn
e tirèv endéra ent ar témp
e purtèv ai nostar vent’an,

Có ra vìta tüta da vìv,
on lìbar tüt da scrìv,
co’ e nòstar ilüśiòn,
co’ e nòstar delüśiòn

ma co’ ona sicurèsa
che l’è ona belèsa:
gh’avrùma on lòngh viàg,
dài, fùmsa curàg.

Farùma rivìv i nòstar amìś
cùi che ièn śamò en Paradìś
Pietrino, Luciano, Giròm,
brèvi fiö e brèvi òm

Mìgri apéna dùdś’àn
Ciuciàla co’ i so vent’àn
e dòp, cùi ad Santa Maria
tüti avànti, ièn andàt vìa

e dòp Pierino u fiö ad Davidìn
ent a sò canténa, sùl dar bòn vìn,
Carlo Frachèta, mèl nasìd,
e ancamò püsè, mel cresìd

av ricurdìv un nòstar Gnàp,
igh fèva balè ar tip tàp,
da bagài, cùsta l’è bèla
par ona fèta ad murtadèla

quànd a vurìva u parlèva en rìma
e dòp d’on bòt u parlèva cme prìma;
Angela, Cesara e Carla trèi nostar dòn,
còntra venün môrt ad nün òm.

Sôn tüti ché, ensèma a nün
ad môrt agh n’è pö ansün,
sùma tüti vìv ent u nòstar amùr
ensèma par sémpar sénsa dulùr.

Murì an na fà pö pagüra
farìśma ona grama figüra!
Có’ tüti sti nòstar amìś
lasö, en àlt, ent ar Paradìś .

Ra vita l’è düra , ra vita l’è ona guèra,
guèi a chi càsca, a chi càsca par tèra,
st’àn ché, ètōr trì amìś ièn caschè
Giàni, Pèpi e Guido i gh’èn manchè,

ma turnùma ai nòstar àn
ai nòstar utànt’ àn:
gh’ùma da festegè stì utànta
par rivè dòp ai nuvànta.

Tgnùma dür, tgnùmsa par màn
e ensèma caminùma vèrs i sènt àn!

CLASSE 1935 Festa agosto 2017

En Paradìś

Incö vöi fè on ètōr sàit en Paradìś
dònda gh’hô sémpar püsè amìś,
vô vèd s’è rivè ànca Rino
l’òm d’ Armanda: Lìmo.

Föra a u purtòn gh’è ona mücia ad gént,
ch’a spèta en silénsi sénsa dì gnént,
tüti mùc mùc, co ra tèsta e i öc bàs
en vìta i éra tüti còntar a i ètar ràs.

In vurìva mìa ch’i scapèva da ra guèra,
era tüta gént ch’i lasèva cà e tèra,
e chi se ne a frèiga si murìva ad fàm
« i vègna chimò a fègh pagüra e dàn.

Sô brüt da vèd , nèigōr cme di fròn
e ens a bùca di gròs larfòn»
i dśìva adsé sénsa raśunè
adès ièn ché, i an fè mìa entré

catìv, lagnùś e invidiùś , dréra a lù,
di dièv ia ciàpa a psè en tar cü
San Pédar u vèrda e ia làsa fè
e i dièv chi rìda, e śô con e psè.

«Voi siete qui per voler di quel Dio,
ma mi diverto troppo e rido anch’io
tengo chiuso ogni via, ogni porta o portone
perché in paradiso non entra un coglione;

gli egoisti, falsi onesti e gli scaltri
pensano a loro stessi e non agli altri
si dicevano cristiani, parlavano d’amore
ma dentro il loro cuore c’era solo rancore.

Dio perdona tutti, ma per questa gente
non si può ignorare e far finta di niente,
dovran provare ad essere odiati
ma soprattutto essere rifiutati».

Cùc cùc a fô fénta ad gnént
e vùl via da tüta sta gènt,
am verd en gir, am sént ciamè
«pàsa dadché vé ché a vardè»

ma l’è u Renato, «sùm tüti ché
vèdat u Rino, lamò drit en pé?
u śöga co’ Ciuciala, Pàciu e Pierino
en là püse a bàs, Gnàp e Pietrino,

là sùta e piànt vèrda Giròm
u śôga e chèrt co’ Bütabòn»
e a Defina? «a l’è ensèma a u so om,
i rìda e i cànta co’ e nòstar dòn».

Adès ché sô tüt, che hô vìst i me amìś
salüt Morandi e mne vô dar Paradiś
i hô vìst tüti,i hô vìst contént
ensèma a tànta bèla gént.

1935 -2018 In occasione della Festa della Leva

Ànca st’àn a g’hô da fè on sàit en Paradìś
dònda g’hùma sémpar, ma sémpar püsè amìś,
vô a vèd s’è rivè “Bombole”, sì Maria
üna de nòstra dòn ,daśmantgùmsla mìa!

Am vèrd en gìr , gh’è ona mücia ad gént,
chi và, chi vègna , i pèra gìrè par gnént,
gh’è ona grànda confüsiòn
i ha péna drevèrt u purtòn,

an gh’è pö cùla cùa ch’a gh’éra l’àn endré
cón i demòni e e psé ent ar cü da dré,
av ricudìv av l’èva śamò contè
quistiòn d’amùr da dè e da ciapè.

Am vègna on dübi o mèì a g’hô on presentimént
an sarà mìa rivé Marià en mèś a stà gént,
«drèva San Pédar .. drèva drèva San Pé!»
Sicuramént Marìa l’è pasè dadché

cón u sò curàg a sùa grìnta e u so vùśè
avrà fàt scapè i dièv. San Pédar a l’ha stüfè!.
A l’avrà stüfè ent ona minéra, l’avrà dìt, l’avrà fàt,
me l’ho cunusìda, che u sarà andàt föra da màt .

sìa cmesisìa, l’empurtànt che a sìa pasè
e che adès cón u sò òm is sìa ritruvè,
ma …am sént ciamè, am gìr, ti là tüti dü, sa fàn?
bèi giùvan, ma bèi, ens ona trenténa d’an,

im rìda, im vèrda meraviliè «cóśa fét chesö,
salüta tüti i nòstar amìś e i nòstar fiö,
dìgh d’an ‘vèigha mìa pagüra
che, se l’è bèla ra natüra

figürùmsa cme sa stà en Paradìś!
Dìl a tüti pròpi a tüti i amìś,
vìta vìta vìta vìta …. Sì
an gh’è pagüra da murì!»

Sént on rumùr , on muvimént
vèd fès lèrgh en mèś a ra gént..
on bèl om, àlt, gentìl e fôrt,
ma l’è Gionanni e śa ch’l’è môrt!

«Vèdat Gigi, cm’as divénta ché?
Sénsa bastòn tràl vìa ànca tè,
vé vìa cón mé en nèś a i prè
an sèrva gnént par caminè,

ché l’è divèrs , a pèrt l’etè,
as pô saitè ma ànca vulè»
A prôv , trô vìa u bastòn,
a vùl lìgér ens i custòn

par vèd i prè pìn ad fiùr, ad viör,
pìn ad gént , di bèi fiö e bèi fiör,
ch’i cànta, ch’i bàla in alegrìa,
ma am ciàpa prèstu ra nustalgia,

péns a ra cà , a ra famìlia, am vègna u magòn
salüt Giovanni, Franco, Marìa, ciàp u bastòn
am vègna vöia da scapè, da caminè vìa
brüta rôba, par nün òm vìv ra nustàlgia

ma pürtròp fìn che gh’avrùma stù vèc côrp
e ne pirùna on ètōr cón ra môrt,
an pudrùma mèi e pô mèi capì ra belèsa dar Paradìś,
e pudèi pensè da vìv contént, lasö cón i nòstar vèc amìś

A vö vìa contént, contént da turnè en mèś ai murtèl,
parchè hô capìd che an gh’è mìa da piànś p’r on funerèl!

In ricordo

Maria Paraboschi
Franco Rossi
Giovanni Magistretti

POESIE DIALETTALI VARIE

A Dòna

Oⁿ regàl ad ra natüra.
At sérca,
at fà nàs
at fà crès e at vö oⁿ bèn da murì!

Oⁿ sögn.
At fà enamurè:
l’è ra pirmavèira, l’è l’istè,
l’autün e l’eⁿvèran.

At sarnìsa,
at compàgna,
l’è a nòstra bèla, a nòstra dòna e nòstra amìśa
eⁿt ra vìta.

At fà pèr,
fiö có’ u tò fiö
agh tègna avśìn
có’ l’amur d’ògni dé.

L’è oⁿ coⁿfót miraculùś
eⁿt u nòstar destìn.
At guìda
eⁿt ar camìnè ad ra vìta.

Me sögn ad rivè
a ra mìa fìn
pugiè dùs
eⁿs a sò spàla
eⁿtàⁿt ch’am dìśa nìna nàna.

A mìa pueśìa

Parchè a scrìv de pueśì?
E scrìv par mé,
par ricurdèm oⁿ seⁿtiméⁿt,
ona seⁿsasiòn d’on muméⁿt
che dòp a ta scàpa via:
at pôrta vìa ra faⁿtàśia.

Bèl l’è cùl ch’at rèsta,
fisè eⁿt ra tèsta,
dòp oⁿ fôrt stra^mlòn,
ona gràn pasiòn,
ona sé^mplic carèsa:
ra coⁿteⁿtèsa!

Seⁿsasiòn ch’e scàpa via,
seⁿsasiòn che et fàⁿ vìv
tè te scrìv eⁿs ar muméⁿt,
quàⁿd te vö, te fé rivìv,
seⁿsasiòn, seⁿtiméⁿt:
tgnìd ar chèd sulaméⁿt!

Pueśì, pueśìa,
bèi ricôrd, nustalgìa,
seⁿtiméⁿt, faⁿtaśìa,
àⁿca vöia ad vulè vìa!

A ra maténa

Tüti i dé am dèśd
a ra maténa,
drèv i öc :
«Tòh, a sô ancamò ché!»
A mìa vìta l’è lònga
e ànca bela,
ma quànd camén
am tìr dréra i pé!
Sarà l’eté,
sarà p’r e magàgn,
ma quànd am vestìs
a fô fadiga
a mètma sö i pagn.
Am fô ra bèrba,
a stô ‘ténta
d’an taièm mìa,
ma ar perìcul
a l’è a mìa tèsta,
che a vùla via.
Ent u spèc
a vèd on etōr Gigi,
cmé quànd a l’éra
ànca on bèl òm,
ma dòp am tài,
m’arpìi …
e guardo meglio
e lo specchio
mi dice che sono sveglio.
«Ch’èl lelü,
ch’èl cu vèc lé,
ma vèrda on pô,
ché brüt … ma ..a sô mé!»

Ar pàpa

O Francesco, Dìu ta benedìsa!
Da dònda ét rivè cὀ’ sta tèsta,
incö tüta ra gént it fa’ fèsta
at riv da dònda ar mònd u finisa

te at dìś sémpar cùl che pensùma nün
e che pensèva tüta ra gént:
«ar Signùr l’è brèv, enteligént,
u vö bèn a tüti, un vö mè ad ansün!»

“Lo Spirito Santo” u t’ha fàt rivè
da cà dar dièv, da lontàn,
Lü u fà i papa da manimàn,
adès at g’hé da dìn ra vritè.

Ra Ciéśa, i prèv i fa’ fadìga a cambiè,
agh vurìva tanti generasiòn
e tànti papa, tànti vucasiòn,
adès a tuchè a té, par dì ra vrìtè.

At vidré cὀn tüt stu parlè, it faràn Sànt!
Ra gént, cùla che an l’éra mìa bigòta
ra vritè i la sèva śamò, an gha vurìva tànt!
Par iètōr però sarà sémpar ona lòta.

Chèri i mé bigòt … da ra màn dar signùr
an gnìrà mèi on patòn,
Lü l’è par dé sémpar de carès, amùr
e mìa di gràn śgiafòn!

Ar dé d’incö – U telefunìn

Dé dòp dé,
àn dòp àn ,
pàsa ar témp
e pasùma ànca nün!

On bèl mumént
at vèd che ad nün,
di nòstar amìś
an gh’è pô ‘nsün.

An ta capìs pô gnént,
divèrsa è ra gent,
divers è ar parlè,
l’è tüt cambiè.

Ar ragiunè?
Lasùmla stè,
“Cioè … cioè …
Coccodè … coccodè …”

Rôb ad galén,
l’è on starnasè,
an l’è mia
on bel parlè.

E dòp, cùl parlè
da par lù!
“Caro qui, caro lì,
vengo su”

sénsa gnént en màn,
o Batistòn,
ad telefùn a gh’n’è
pö dabśögn

ar pòst du barachìn
di tò témp, a manuvèla,
i tègna on telefunìn
ent u taschìn.

Ia dröva
par tànti rôb,
par cantè,
par viagiè,

ut dìśa côśa at g’hé da fè,ut fa vèd e stèl,
l’Orsa maggiore,
l’Orsa minore,

paròla d’onùr,
ut fa pròpi tüt,
pôvri fïö, che dulùr ….
Ànca l’amur!

E nün che sùma vèc,
an capùma pö gnént,
o Batiston,
vèrda ra gént!

An l’è pô a nostra ràsa
I pèrla da par lù,
I caména a tèsta bàsa,
i pèra di cucù.

Ar 2018 Ôciù fiö!

Hô péna finì da scrìv dumiladarsèt
che sùma bèla ent ar dumiladaśdòt
vùla i dé
e vùla e stmène,
có’ dréra i mèiś;
at fé péna en témp
da fè i augüri du prìm ad l’àn
chè l’è śamò l’ültim.
E mè? Da fiö ch’a s’éra,sô śamò ché:
on bùf , on starnüd
e ra vìta
l’è dadré.

Ar mònd u gìra

Gh’hi pèri baiè,
chèr’ i me fiö,
ar mònd u gìra,
ar dé d’incö;
an sèrva a ‘nsün
cridè e vuśè
ièn ché da nün
par lavurè …
A nostra gént,
sinquant’an fè,
an gh’èva gnént
da pudèi mangè
e i partiva, anca lù
sensa tanti làgn,
par serché ar lavù
i lasèva e montagn.
Côśa sì dréra dì?
Ch’a sérna divèrs,
ch’a serna pusè unèst?
Dìśa mìa ad luchèd ….
sèrca da capì,
raśòna da sàn,
an t’hé mèi pruvè,
d’avèiga fàm?

Ar teàtar ad ra vìta (Ai nostar temp)

Ens pôrta növa gh’era Fano
ch’u fèva ar paneté
e dòp ra cartulerìa d’Aimè,
ar generèl Belöc,
a Baldéna co’ra mercerìa
Vigìn co’ ra salümeria, 
dad l’ètra pèrt dra strè
gh’èra Spaolonsi.
Natàlu e u bar ad ra Crèva; 
sùta ai pôrtagh Pinola
co’ l’usterìa ,
Trambàl co’ ra vedüra
e a Farfalèti ona butìch,
dòp Carlètu u giurnalè
e Partüś u cartulè
en cà ad Gino Mosì;
Ent a cà ad Renati
gh’era Pipìnu ad Tirisìn
co’ a sua feraménta,
Romeo u barbé,
Caviglia co’ u so bar,
Guerci l’asicüratur,
l’avuchèt Mosi con i so dü fiö,
un mütìn ch’u fa u maślè,
Mòiso, co’ Cleto che fà u barbé, 
dòp ancùra gh’è Paulòn
adès dafrònt g’hùma ar Baròn;.
ent a cà ad Rabìn 
gh’huma i Rampòn, 
on gràn brèv savatìn
che tüt ar dé u batìva a tmèra
e a sua dòna fèva ra maièra,
andùma avànti sémpar dad ché
gh’era Folini co’ ar lòt,
Bonini co’i culàndar da spùś e caramèl ad rigülisia
e dòp Ricu ch’u fèva ar barbé,
ra cà dònda i stèva i Platè,
ch’u gh’èva u taxì,
dasmengùmsa mìa Gùstu

dòp, a Śavatòna ,
Michètu ch’u batìva i pé
e a ra fìn u śìu ad Francesco ,
co’ e so pügnàt en espuśisiòn; 
ma turnùma endré
viśìn a Camilo, u barbé
gh’éra Albino
nigòsi da schérp
e dòp Giuvanòla salàm, gògn e cravèt,
Capra l’ urlugè,
Fagnola u futògraf,
Davoli co’ Neni par guardiàn,
Cesarinu paneté
e dòp Trolio péna lé
e co’ Marietìna at rivèv
ens san Frensèsch.
Ecu u nostar preśèpi,
ognidün a u pròpi pòst,
tüti ensèma a pasè ar témp
en t ar teatar ad ra vita.

Ar pònt dar Dièv

Adès av contarò tüta ra vritè,
a pèrōl du nòstar pònt, tànt decantè
ar pònt ch’i dìśa ad san Colombàn
ona bàla, u prìm a l’èra ruman.

An centra gnént San Culombàn,
né ar dièv e gnànca u càn,
è sulamént ona stôria inventè
e ànca, se vurùma dìl, cupiè.

En gìr gh’è pìn di stì ad pònt
en pianüra, ens i rì, tra i mònt
ad tànti furam en tanti citè,
che s’a fìsa vèira tüt stu parlè

ar dièv u pas’rìsa ar témp,
o chèra mìa, bèla gént
a fè di gràn pònt e de gràn pügnàt,
e sarìsa propi rôba da màt!

Berlusconi

An sô mia ar parchè
tanti di me amìś
che i ha stüdiè
püsè che mé
i vùta Berluscòn!
In saràn mia cuion!

Epüra as diśa ché,
l’hô ‘lgid anca mé,
che tant unèst un l’è mia,
e an gha vö dra fantàśia,
a capì ché , se i l’han condanè,
agh sarà püra u sò perché.

Ah! L’è vèira sô mé u cuiòn!
E va dmand «pardòn»,
parchè par lü, ra giüstìsia,
l’è sempar ono ingiüstisia,
chisà cm’a sarà
e chi vivrà, vedrà!

Forza Italia, chi l’ha fòndè?
Dell’Utri condanè!
U so guardiàn, mafiùś,
Berlusca generùś?
L’articul 41 bis chi l’ha eliminè,
… parchè, parchè, parchè?

Ma śbàli a dmandèm
par tüti sti rôb ché?
E viètar pudì spieghèm
i dübi che g’’hô mé?
Opüra am fô curàg e av dìś ché,
fôrsi u cuiòn an sô mia pròpi mé

Bòbi

Me péns ai nòstar amiś
ch’i caminèva p’r’e strè
dar paiś
ch’i nüdèva con me suta ar pònt
pö sùma andàt a girè par ar mònd

caminèvma p’r’e contrè
ensèma a iètōr fiö
alùra a gh’éra e strè
ancùra có i risö

an gh’èvma pròpi gnént
as lavurèva co’ ra tèsta
però sèrma contènt
l’éra sémpar ona fèsta.

Andèvma dréra a e fiör
p’r’e strè sénsa fiùr
có e fnèstar bèi sarè
an piaśìva sùl parlè.

Alùra l’éra adsé
bastèva ona paròla
bastèva on öciè
par dìs enamurè.

Am ricôrd i Paradìś
sùta i pôrtagh a muruśè
at serchèv ona carèsa
e ta stèva on pô sgnichè.

E dòp vìa tra ra gént
a sfè fìnta ad gnént
e co’ ra màn ent ra màn
at pasèv en San Columbàn.

E da lé sö p’r’u castlè
sùta i pôrtagh vèc e bàs
i èra sì on pô scrustè
ma i éra tüt ad sàs.

As rivèva sùta e piànt
sa stèvma ens’ona banchéna
a snìistra ar monumént
e a dèstra ra Madunéna

Lé ra spàsi u sa ślarghèva
che ar Pènaś có i sò pradòn,
u mònt du bòsch dar Comün
i éra lé davanti a nün

Pö avanti Barbarìn
l’Èrta, Sant’ Agustìnona curòna a ra citè
p’r’i sò òm e ra Civiltè.

Davànti a tànta belèsa
ona strèta, ona carèsa
e dòp vìa vèrs ar frèsch,
lasèvma San Fransesch.

S’enavièvma vèrs ar pònt
vèrs ra Trèbia vèrs i mònt
a sa stèvma ent l’órtìn:
i càntéva i pasarìn.

Gh’éra ona vìsta da incantè:
maestùś sa vdìva ar Dòm
am parìva da stè a sugnè
e sò campèn u campanòn

S’alsèva en cièl u campanìn
e vulèva alt i rondanìn
tànt en àlt da purtèm vìa:
rèsta sul ra nustalgìa.

Nustalgìa di témp pasè
ad Sàn Culombàn e i so frè,
tànti lìbar scrìt a màn,
ètar ché Rùma, Turìn, Milàn.

Bòbi l’éra on nùm da rispetè,
nùm da cöna da nòstra Civiltè.

Bòbi e i rumàn

Stè ens l’èrch püsè àlt dar pônt,
a l’ômbrìa lònga du nòstar bèl Mònt,
tè sùl, sénsa amìś, sénsa gnént
e ra strè, vôda, sénsa gént.

L’è on mumént magìch, bśögna taśèi,
ra Trèbia at pèrla, at g’hé da savèi
ch’at cònta ra stôria di témp endré
sénta e tèśa! At pèrla anca a té.

«Prìma ch’a gnìsa ar Signùr
quànta sàngu quanti cridùr,
ens i mé sàs, ens a mìa gèra
a gh’è stàt on masàcar, ona guèra,

tra I rumàn e i cartaginèiś,
on scàpa scàpa ch’an ta dìś
par scapè da ra mὀrt
ièn scàpe sö p’r i mònt».

A sentì sté rôb ché
am sô’ alùra dmandè:
«An fìsa mèi che i bubièiś
I fìsa rumàn e cartaginèiś?»

Ànca parchè a g’hùma on pònt rumàn
e a “ véra” dar pùs ad San Culombàn,
che a contègh bèn tüti i so àn
as rivà ai témp endré,urmèi tànt lòntàn!.

N.B. Sotto la quinta ancata del ponte ne esisteva un’altra di epoca romana

La “vera” del pozzo di S.Colombano porta indelebili i segni delle corde: è stato calcolato che il suo utilizzo può risalire al 218 a.C. data della battaglia della Trebbia tra Annibale e i romani

Bòbi l’è bèla

Bòbi l’è bèla
da tüt’ i cantòn
m’ a sua glòria
stà ent ra stôria:

gh’éra di libar
scrìt a màn
i éra tüt nostar
ad San Crombàn

àn pasè,
témp endré
tanti frè
tüti ché

chi lavuréva
chi stèva a stüdiè
chi preghèva
chi as dèva da fè

entant i mücièva
rôba e sapiénsa
a Bòbi i mangèva
e an i éra mèi sénsa.

Bèi témp gràs
par tüt’i bubièiś,
ma dòp tempàs
ièn gnìd i fransèiś;

tempàs da fàm
libar a Ruma,
Turìn, Milàn
e vìa ch’andùma…

G’hì da savèi
Chèra a mia gént
ch’i nostar libar
i éra sètsént

tüt ra sapiénsa
di témp endré
tanta pasiénsa
di nostar frè

e adès pö gnént
tüt l’è sparìd
i libar, o gént,
ièn stàt vendìd!

Par fortüna
i n’han lasè
alménu i òs
di nostar frè

e par sti rèst
a vègna tüt l’àn
tanti furèst
par San Culombàn,

da tüt ar mònd
i vègna da nün
ma tra i nòstar mònt
an gh’è urmèi pö ansün.

Alura me diś,
chèra i me fiö
dar pardìś
lü i vèrda che śö

tegnùmsia bòn
curumàgh i òs
e a chi an na ia tùca
saltùmàgh adòs.

Viva Bòbi
a nostra citè,
e i nostar Sant
ch’in dàn da mangè

Bòbi tèra ad Sant

Quèicdün. tànt par pudèi rugnè
u s’è mìs a dréra a sparlè,
dréra tüt e a tüti parchè ra gént,
«i bubièiś, in sàn fè pròpi bèl gnént,

ra cèśa ad San Fansèsch a cascrà,
l’aqua cièra dra trèbia finirà
e a Bobi ag gnirà sémpar menu gént
adsè i capiràn queicôśa finalmént»

Adsé i barbòta sti menagràm
e i gôdrìsa baténdas e màn
se e capitìsa ste rôb dabòn
i vuśrìsa «nün gh’èvma raśòn».

Ma nün bubièiś, vèc ma sàn
ch’ùma vìvìd ché tànti àn
sùma chi putègia Bòbi,
ièn bèn ventisèt òm pròbi .

Ventisèt sànt tüti ché da nün
e bàsta prèghèia vün par vün
ch’i vègna śö a dèn ona màn
a dèn ona màn da manimàn

parchè là sôn tüti empegnè
a tègn d’öc ch’in na pèrla adré
e ch’in na vö fè ròmp l‘armunia
ch’in na vö dasfè ra compagnìa.

a gh’è sémpar stàta tànta geluśìa
dréra i frè e a nostra abasià
parchè ché a gh’éra ra cültüra,
di lìbar, ma ànca dra natüra

a Bòbi an gh’è mèi manchè gnént,
ha sémpar savìd sfamè ra gént
u na dèva pès, lévar, faśàn da mangè
un rigalèva pròpi tüt,ànca ra sé.
Ad Sànt gh’uma sinqu abè,
daśdòt di nòstar pôvar frè,
trèi vergìn, mètgha ànca on vèsch,
chi in na tùca i stàn pròpi frèsch!.

Sichè sti ténta bèn ,o fiö, parlègh a dréra
parlè ad Bòbi gh’è manéra e minèra!

• 5 abati: San Colombano, Sant’Attala, San Bertulfo, San Bobuleno e San Cumiano;
• 18 monaci: Romano, Walcario, Suniperto (o Suniberto), Rattaldo, Pietro, Maroneo, Bandacario, Allo, Teoperto, Andrea, Leone, Agibodo, Leopardi (o Leopardo), Cuniperto (o Cuniberto o Cumberto), Tuniprando (o Tumprando), Giovanni, Bladulfo, Teodebaldo;
• 3 sante vergini: Petronilla, Suniverga e Rotrada.

Dśìm mìa puèta!

A Bòbi fè ar puèta
a vö dì vurèi savèila
lònga,
a vö dì iès vün
ch’u crèda da savèì tüt,
ch’u prédica a ra gént
par gnént…
L’è vün ch’at vègna da dìgh:
«pèrla quànd a pìsa i ôch,
o alménu pèrla pôch!»
Ricurdìv che mé
a scrìv par mé
a scrìv sulamént parché
a fô fadiga a parlè.
An vöi mìa ensgnè
gnént ad ansün,
vöi sulamént ricurdè
par i amìś, par nün!

Brontùla

Quànd i dìśa ch’ a sô on brontùlòn
i gh’ avràn ànca de bòn e giüst raśòn,
ma quànd at discüt di nòstar pulitìch,
an ta pô mìa rabièt e iès critìch,
par cùl ch’a i han fàt, par cùl ch’a i g’han purtè,
miśéria, fàm e disperasòn a füria ad rôbè.

I fèva finta da tachè da lìt
i trèva en pé di gaśaghè
se vün no u dśìva
l’ètōr u stramaledìva,
ma quànd i gh’èva da mangè
tüti d’acôrdi par gratè.

Büstarèl, vitàlisi, stipéndi da pòrcu zio,
par lü e par e sù baldràch; te lo dico io,
i s’è mangè l’Italia e di nvùd ra pensiòn,
se ta lamént it fàn ànca on bèl rüs’ciòn,
cὀ’ ra sànta benevulénsa
di prèv e ad ra pruvidénsa.

Vurùma cambiè l’Italia, u vurùmai par da bòn?
Mtùmsa ent ra testa ona bèla rivulüsiòn,
cὀn bànda e una crùś en tèsta
farùma ona gràn fèsta
a füria ad bastunè
e a füria ad furcunè.

An sèrva mìa di s’ciòp e gnànca di canòn
par fè a nòstra bèla rivulüsiòn
sarìsa a basta di bèi e fôrt śgiafòn
par mandè a sapè tüti stì òm:
«pulitìch, baldràch e arcumandè,
adès finalmént i finìd da rôbè!»

Cm’on śbadài

I mé àn i m’han purtè a vèd
e a capì bèn ra gént
a fèm raśunè e a crèd
ch’ an varùma on bèl gnént.

Parchè av pèrl en sta manéra?
Parchè hô vìst ar témp dar Duce
che cón en màn ona bandéra
e có’ a sùa fàcia trùce,

a piè en gìr tüt ar mònd
e par prìma nün italiàn
có’ i discùrs ed e so rònd
u na tgnìva tüti en màn…

bèi paròl«Patria e familia
e pö dòp av dô giüstìsia»,
cón on pô d’òli en butìlia
e ra fôrsa ad ra milìsia,

i na tgnìva tüti bòn.
i giurnèi i fèva ar rèst:
sérna tüti di bèi cuiòn,
se as parlèva stèvna frèsch.

On’effetto pecora, dòp m’han dìt ch’a l’éra
prìma s’ér on fiulìn e an capìv on asidént,
ma quànd sô marudè ed hô capìd:«En che manéra
s’è fàta frèighè par àn tüta a nostra gént?».

Adès va spiégh, ent ona sèla péna d’òm
andì ens ar pèlch e a mtìv a śbadaiè
vidrì côśa capìta, quèr l’è ra reasiòn,
i śbadaiaràn tüti, sarà on bèl vardè.

L’effetto pecora l’è cùsti ché
e ra gént l’è sémpar pürtròp adsé !

E fèst ad Nadèl

Gnànca on fiòch ad nèiv, che tristèsa,
an l’è mìa cùl ad ra mìa giuvinèsa
ad quand s’era a Bòbi, ancòmò fiö
co’ e strè strèt e piàs ad risö

Müc ad nèiv, nèiv da calè
e ens ar Pènaś, nèiv par siè,
banchén tüt quarcè, lé sùta e piànt
e se at gh’andèv et quatèva e gàmb.

A gh’era on silénsi, tüt uvatè,
gnànca on rumùr ent e piàs ent e strè
at caminèv , cürt i braghìn
a l’éra adsé par tüti i fiulin.

I pôv’r’ òm i drövèva u pastràn,
u tabèr, tüt i vèc e i gadàn,
p’r’i siur a plìsa, u paltò e u capèl ,
p’r’e nòstar pôvar fiör u maiòn du fradèl.

Ent e cà a gh’éra sémpar on camìn,
par süghè stràs, schèrp e braghìn,
par tègn ar chèd a pôvra nunéna
ch’a preghèva sìra e maténa.

A l’éra ra vìta da pôvra gént
as gh’èva tüt e as gh’èva gnént,
on piàt da mnéstra on tòch ad pàn
it bastèva e at tirèv a ra dmàm.

Ma alùra côś’ gh’éra da vardè
da rempiànś adsé tànt, da ricurdè?
A gh’évva frèd e ànca pôch da mangè,
e ra gént a murìva ànca püsè …….

Vardì chèri fïö e gh’è pôch da rìd
sì, s’érna pôvar e ànca bèi trìd,
ma s’érna giùvan e inucénsa sànta,
a gh’èvma ent ar cör tànta sperànsa!

Ent ar paradìś

L’ètar dé hô fat on saìt en Paradìś,
dònda a gh’è ona mücia di mé amìś,
vurìva vèd cm’i stèva lasö….
che meravìlia cari i me fiö!
Ona belèsa che at làsa a bùca avèrta,
ànca lé gh’è ar Pènaś i sò pradòn, l’Èrta
e ra Trèbia cón a sua aqua cièra
i sò sàs, a sua sàbia, a sua gèra
e i pès ch’ is làsa ciapè,
te ti carès e ti làs andè.
An gh’è pö ra pagüra né par vìv né par murì
et cànta a rénta e rondanén …chè bèl sentì!.
On liòn u śüghèva tànt cὀn on berìn,*
envéci l’ùrs cὀn on stùram ad pasarìn,
i éra bèi da vèd, ta vdìv ra contentèsa
at gnìva vôia da fègh ona carèsa.
I mé amìś i éra tüti lüminùś,
i parìva tànti cochìn*, gloriùs,
tüti bèi, giùvan e contént,
i vulèva sùra l’ètra gént
e im ciàmeva im ciamèva fôrt
«pôrta ai nòstar on pô ad confôrt,
ché a stùma bèn an gh’n’è mìa ad malàn,
ché an gh’è mìa ad dulùr, né sèid né fàm,
dìl a e nòstar dòn a i ètar amìś
ché sùm dabòn ent ar Paradìś.
Adès però và a Bòbi e tùrna endré
an l’è mìa l’ùra da fermèt śamò ché,
admàn l’è Nadel on ricônd ent ar témp,
chimò an sa nàsa e an sa mὀra par gnént».
A vô vìa cὀ’u magòn, ma a vô vìa contént
parchè i hô vìst tüti e ch’i stàn bèn….che bèla gént!

*berìn : agnellino che prende ancora il latte
*cochìn: lucciole

I amiś

Tànti tanti, ma tànti àn fà
e mi stôri e cménsa sémpar adsé
ra vìta a l’éra divèrsa,
par i fiö a girèva a l’arvèrsa.
A gh’éra i fiö di siùr
avuchèt, mèistar, prufesùr,
ma ànca endustrièl, dutùr
e dòp a gh sérna nün
i pòvar fiö d’ansün
(adsé i dśìva lù)
ch’a sérna sémpar p’ra strè
envèci d’andè a studiè,
libar cme di pasarìn
sérna ancàmò fiulìn,
ma caminèvma ens i sàs ad Trèbia
có’ ar su e có’ ra nébia
e sérchèvma di taclìn
da brüśè ent u camìn
pô taièvma di gurìn,
par fè di cavagnìn
o pèschèvma sùta i sàs
pès: strìc, bèlb e scaiàs,
aiutèvma adsé śügànd
a tirè avanti u nostar mònd,,
on pô ad legna, quatar sôd
e dü pès par mangè
ch’a i éra śögh par i pôvar fiö.
Par i ètōr nòstar amìś,
i” pôvar” fiö di siùr,
ra vìta l’éra divèrsa,
püsè regulè,
püsè sacrifichè.
In pudìva mia
caminè daschèsa,
in pudìva mìa
cavès a canòtiera,
in pudìva mia
fè de süded
ensùma …mìa.. mia…mìa
i éra tüti limitè
con stì “ mia”
da duvèi fè.
I éra sempar bèn educhè,
alménu adsé i parìva p’r e strè,
ma quand i éra con nün
an ia tgnìva pö ansün.
Me gh’èva dü amiś picìn
ch’i stèva ent a stèsa contrè,
Pietrino u fiö ad l’avucatìn
e Mally fiö d’on savatìn
on pôvar fiö cme mé,
che s’éra fiö d’on barbé.
S’érna sémpar contént
e as divertìvma co’ gnént.
Ensèma tüti i santa dé
caminèvma avanti e endré
p’r e strè dar paìś
śügand co’ i amìś:
guèrdi e lèdar, s’ciondarèla,
dòp co’ a lìpa sémpar bèla,
co’ a bàla e co’ u balòn
par finì sémpar a patòn:
«té at śögh e tè at vé vìa»,
reagìva ra cōmpagnìa,
e a füria ad patòn
gnìva föra ànca u balòn;
ma a ra fìn tüti i śüghèva
e ar bonümùr u rivèva:
i fiö di siùr e di pôvr’òm
ancamò ensèma
par śüghè a u balòn!

I dü cumandamént ad l’amùr

A bastrìsa on sùl cumandament
par salvè ar mond, par salvè ra gent,
par salvè ra gent da e guèr, da ra miséria,
cùl ch’av dìś, vardì l’è ona rôba séria,

«Ama ar prosìm, ensùma i ètōr, cme i fìsa té »
l’envìdia, ra cativéria làsia on pô endré,
se at pèrōl en amicìsia se at pèrōl d’amùr
at faré cùl ch’a spéra ra gént , ma anca ar Signùr

en càmbi gavrìsma on turnacönt
on gròs gròs guadàgn: da finimònd
an gh’a sarìsa pö guèr né môrt
ar rispèrmi u sarìsa fôrt;

as pudrìsa adsé sfamè ona mücia ad fiö
fèia stüdie, tirèia vìa de strè, śamò d’ìncö;
pudrìsma vesti tüta ra pôvra gént,
gli ignudi, an l’è mìa rôba da gnént.

Dü sô’ i cumànd ch’i pèrla d’amùr:
«At vuré bèn ar Signùr cón tüt ar cör,
cón tüta l’ènma, cón tüta a tua mént»
adsé u pèrla u prìm cumandamént,

u sicònd l’è cùl che v’hô bèle dìt prìma,
vardì, vu rìdiś a ra mìa minéra có’ stìma:
«Vurùnsa bèn, sénsa geluśì e parlùmsa cón amùr,
supurtùmsa cme di amìś» adsé u dìśa ar Signùr.

Me sô’ convìnt che sìa l’ünica minéra
par salvè ar mònd: par salvè a nòstra tèra.

I fiö dar dé d’incö

I fïö dar dé d’incö
I brüśa ar témp,
ma cmé i pùm
ch’i càsca śö
prìma da marüdè,
sô’ tüti pùm śanlè.

I bègh igh gìra déntōr
e ia śvôda piàn piàn,
dad föra i pèra sàn,
ma enveci l’è on ingan:
i fàn i giuvnòt e fàn e dòn
ma ièn sultant di śgnacaròn.

Ànca nün a sérna adsé,
raśunèvma con i pé,
a fèvma di gran guai
spararndōs co’ i spuvrài:
on àngil a gh’éra p’r’ògni cuiòn,
in salvèva sénsa on urasiòn.

Drövèvma bòmb a màn
par śüghè ai partigian,
i éra giurnè ad nèbia
s’andèva en Trèbia,
ciapèvma bèlb, strìc e scàias
ma i vulèva a p’r èria i sàs.

Ànca alùra sérna malnàt,
s’ in ciapèva vulèva e pàt,
śgiàf, psè ent ar cü, patòn
sérna, cmé cui d’adès, cuiòn.
Fôrse sérna ànca delinquént
metivma en pericul ra gént.

Con stì bòmb t’gnìd ent e cantén
s’ciondìd en mèś a de fasèn
con ar ris’c ch’e s’ciüpisa
o pèś ancùra che ia truvìsa
i tugnìn, ris’cièvma ra parśon
par i nòstar e par u padròn .

Incö l’è fà facìl critiché,
ma bśögna raśuné
e ricurdès che i fiö sòn tüti uguèl
e alùra sarùma con bèl e bòn finèl:
i fiö sòn sèmpar stàt adsé
e in cambià mia par sùl tè!

Eluana

Entànt che tüti i parlèva,
tè cón a tò facia da rìd
che in cö a pèra da śgiàf,
at gh’é lasè.
Tüt e paròl
sôn sparìd ent ar gnént:
cör frasturnè,
sènsa lüś d’ona féd
ch’at dà sicürèsa

I lègh ad Trèbia

Tànti tànti àn fà,
tròpi par ricurdèsia,
prìma ad San Culombàn,
gh’éra śamò on pònt rumàn.
L’éra fàt p’r andè
a l’aqua salè
e i fèva ra sé
par pudèi mangè.
Ad pès agh n’éra ona śgiarlè
bèlb, strìc, anguìl e scaiàs
ch’ is ciapèva sùta i sàs,
ànca nün andèvma a tànè,
vu dìś mé“l’éra on bel ciapè!”
Ent ra spès d’ona furèsta
ona sfrénsa d’animèi
lévar, ùrs, cinghièi,
con lù i fèva fèsta.
En Trèbia ai nòstar témp
gh’éra sémpar tànta gént,
tànti lègh, bèi fònd
tànti sàit śö d’ens ar pònt.
Gh’éra u lègh ad Maneghèti,
en italiàn Meneghetti
con en fònd ar sengiarìn,
a giarèta du rì Fuìn.
Gh’éra on lègh ànca en Valgrèna
e on ètar a San Martìn
con tànta aqua, tànta lègna,
e on ètar a Barbarìn.
Adès che i śanvèiś
i han fàt a dìga
e in rôba l’aqua
a nün bubièiś,
d aqua en Trèbia
a gh’n’è sémpar méno
e ad lègh an s’ne fùrma pö.
Ma cùl ch’am fà ràbia
püsè ancamò
l‘è che ra Trèbia
an rìva pö ar Pờ’,
a Piaśénsa as bàgna i prè
e tüta l’aqua a và a sughè.

I mìl àn ad Bobi

An sô mia pròpi parchè
g’avrìsma da festegiè,
i mìl àn ch’ièn pasè
da che Bòbi l’è ona citè!

Vardùma on pô ra stôria
s’a g’hùma avìd ra gloria,
parchè am pèra a pensarci bene,
da vèigha avìd, soltanto pene.

Generasiòn, generasiòn
ad pôvra gént
sfrütè dai padròn,
ch’en contéva gnént.

Civiltè de pusiòn,
civilté di gadàn,
i lavurèva
par on tòch ad pàn.

L’egnuransa l’éra suvréna,
chi ièrai chil ch’a studièva?
I fiö di siùr, u fiö dar dutùr,
e iètōr: i restèva fiö dar Signùr.

Manuvalànsa,
par lavurè ra tèra
manuvalànsa
crèsìd ens l’èra!

Alvè cme i pulìn,
ensèma a i bucìn;
ra pruvidénsa?
Tànta engnurànsa.

Par tànti àn l’è stat adsé,
par novsént àn, endré.
Dòp Garibaldi, rivolusiòn
Evviva! L’Italia ona nasiòn.

Adès i fiö i làsa ra tèra,
ra Patria a và ünida
mandùmia a ra guèra:
la pèś l’è finida!

Dòp vègna ar Duce
che l’Italia conduce,
l’òm ad ra Pruvidensa,
an sa pudìva fè sénsa.

U n’hà purtè a ona guèra
ch’a l’ ha tuchè tüta ra tèra,
co’ môrt e distrusiòn:
on granda lisiòn!

Ma l’òm u n’empèra mìa
u g’hà pôca fantasia,
an sa sa mia ar parchè
i sérca sémpar di òm adsé.

L’ültìm , unto del Signore,
non si hanno più parole,
fa ad nùm Berlusconi
che u fa rima con coglioni.

Che an sà sà mia ar parché
Il tègna sémpar ché.
In galéra un gha và mìa
par vìa dar par vìa!

Ona vôta sérna pruvincia,
con i ofisi d’ona citè,
tribünèl e a sua giüstisia
i sò giüdis en liberté

Gh’èvma on vèsch, sùl par nün
che un cunusìva , vün par vün
adès us vèda solamente
se as radüna tànta gént.

Gh’èvma e teram ad l’aqua salè,
almenu dśìm parché ièn stàt sare?
E l’aqua ad Trebia, dśìm on pô,
parchè an riva mìa ar Pô?

Tüt admànd ch’ em fàn pensè
se sìa gïüst vurèi festegiè!

Intuisiòn

O fiö, O fiö, O fiö incö g’ hô avìd on’intuisiòn,
g’hô avìd cièr l’idéa ch’a sùma di cuiòn:
i nòstar pulitìch, ch’i vurìsa guverné a nòstra nasiòn
in sàn gnànca dègh ar gas par mangè e l’iluminasiòn

enfàti i hàn dàt en màn ad iètar sucietè ad l’ètra gént
che fàn ona mücia ad sôd , ma par nün on bèl gnént,
l’istèsa rôba i l’hàn fàt p’r e strè, püsè pagùma e püsè i guadàgna
tüt i amìś ad i amìś i hàn fàt cùl ch’hàn vurìd: ona grèpia on magnamagna.

Ma ar bèl ch’i g’han fàt vutè che alménu l’aqua an gnìsa mìa tuchè
ed envéci i hàn fàt e dòp disfàt ent ona manéra che sùm restè freighè
ànca l’aqua s’n’è andàta a fè gnì siùr on ètra ghénga
e par nün pôvr’òm, g’hùma pèra baiè, l’è ra lèg dar ménga;

an ta sé mìa cośa dìśa, ad côśa pèrla e parchè? Alùra a sérch da spieghètla mé
l’è ona lèg fàta apòsta ad tànti paròl che at dìśa e an ta diśa e a pèra fàta par tè,
ma ar fìn, gìra e rigìra, pèrla cón vün e pèrla có’ l’ètōr at vé capì ch’i t’hàn freighè,
adsé t’empèr d’andé a vutè sémpar a ra stèsa minéra: và pütòst a sapè!

An vurì pròpi mia capì ch’i na stà fè föra tüt, i na stà fè föra tüta a nostra siurìa,
có’ ra scüśa che in fa’ tüt par u nòstar bèn ed envéci vardì ch’i rôba, i na pôrta vìa,
vardìv en gìr, vardì iètōr nasiòn, là tüt a cùsta méno,ànca fè e strè drevì i öc
sidnò iv darà vìa tüt e in vlasarà ens ra tèsta pròpi gnént gnànca i piöc.

L’Italia dar dé d’incö

Vàrdand l’Italia dar dé d’incö
a gh’ùma sùl da pianś, o fiö,
l’unestè l’è andata par lümàs
e i fürb is rôba tüti i stràs
in na làsa nüd en pataia
e ra lèg l’è ôrba, a śbadàia.

An sénta mìa, a fà fénta ad gnént,
a brasèt có i lèdar, an vèda ra gént
Ra lèg, adès, a fà ona brüta rìma,
parché an l’è mìa pö cme prìma,
ens l’ètar piàt a bilancé ra giüstìsia
an gh’è mia l’unestè, ma ra fürbìsia

Ra màfia, l’andraghéta, a Curòna Ünìda
i fàn scòla, adsé, l’Italia l’è finida,
par salvè sta situatiòn
a gh vö ona rivolüsiòn
ona rivolüsiòn ad parsòn unèst
ensèma a tüti chil furèst;

sì, chil parsòn da sfrütè,
bòn sùl par fèia lavurè,
męlvìst da tüti, vurìd da nsün,
parsòn sénsa gnanca on nùm,
sénsa contràt, sénsa asicürasiòn,
ona pàchia par i siùr e i padròn.

Ensùma gént a bòta rabiè
ch’in na dàgha fôrsa par rugné,
parchè nün, a dìla cm’a l’è,
an sarìsma gnànca bòn par cùl lé.
Nün italian, a vuśùma, cridùma,
ma a ra fìn, adòs as cagùma.

En sta minéra, i fürb i la sàn, parchè
ché an sa fà mèi gnént par pudèi cambiè,
Ar mònd l’è bel, da tüti i cantòn,
ma sùl p’r’i lèdar e p’r i padròn;
on vèc pruvèrbi u và a dì
«On śbadai par encmensè
e ona lòfa par finì».
L’empurtant da fè mìa fadìga
parchè par nün adsé l’è ra vìta!

L’egnurànt

Agh n’ùma ad dù ràsa prìma l’è cùla che an l’ha mìa stüdiè
par vìa che an gh’èva mìa i sôd
a sicònda ch’l’ha stüdiè, ma se an gha n’è
an gha n’è, ent a so tèsta gh’è ar vöd.

L’è cùl supunént ch’u pèrla sémpar
ch’a vèrda ra gént da l’ àlt en bàs
ch’us crèda püsè fürb, on qeichedün ..
e sicuramént an pèga mia e tàs:
«mé sô mé e viètar sì ansün!».

Ille nihil dubitat qui nullam scientiam habet.
L’egnurànt an g’ha mèi ad dübi
e l’Italia quod est in multis débit
e ché da nün a gh’è on pruvèrbi:
l’egnurànsa a fà vìv tüti contént
in dìśa mèi sèrti rob a stà gént!

Manéra ad vìv

Dòp tànt vìv, hô capìd cm’as fà a vìv contént:
an bśögna mìa avèiga pagüra ad gnént,
a gh’è d’ avèigha curàg e iès fôrt,
püsè fôrt ad ra vìta a ad ra môrt.

Vìv ra vìta dé par dé, ma vardànd lontàn
sénsa malincunì e pagür ad malàn;
ricurdìv sémpar che ra vìta l’è bèla,
ent ar ciél a brìla a vòstra stèla!

Ra pagüra a ta scürta ra vìta,
at fà vìv cón ar còl ent ra nìta,
a g’hùma da pruvè ògni sénsasiòn
ch’at dà sulamént ar curàg d’on leòn;

Vìv on dé da leòn: ona gràn sudisfasiòn!
Vìv envéci da pégra : ona gràn delüśiòn!
G’hì da capì ch’an bśögna mèi śbasè ra tèsta
parchè en sta manéra tüt i lùch i fa’ fèsta.

Dśì sémpar ens ra fàcia cùl ch’a g’hì en mént
ma suratüt rispètì e fìv rispetè da ra gént!

Me crèd da vès pôch simpatich

Me vöi iès antipatich par tüti chìl persunàg
che is crèda fürb, chi crèda da iès queichedün
che i g’han sémpar, par fè quèicôśa, bśogn d’on apòg
ch’i dìśa «me sô me e viètar si ansün»

Am pös mìa vèd i lèdar, sìa cói culèt bianch
e ancamò püsè cùi cón a vèsta nèigra
ch’ ìn g’han mìa ar curàg da dì e rôb cm’as stàn
en ciéśa, ens ar pülpìt i tèśa par tüt l’àn

In dìśa mìa «tüti gh’ùma da paghè e tàs,chèra a mìa gént,
ch’in nia pèga mìa i rôba, vu dìś apertamént
an gh’è mìa benedisiòn ch’av pösa perdunè
parchè purtì via ai pôvar e ai dasprè»

U sùma ànca nün ch’l’è difìcil andè tuchè i siùr
iv metarà ànca on pô ad sügesiòn, ma da prèv
g’hì da ricurdè côśa l’ha dìt u nòstar brèv Signùr?
Gh’ùma tüti da pensè ar pròsim e da fè i brèv.

Am ricord tànti àn fè on cartèl
scrìt cón paròl bèi grànd da pudèi vardè
mìs föra da i confesiunèl
«se at vùt comunista a t’è scumünichè»

L’éra ar témp dar mangè, mangia tè che màng ànca mé
l’éra ar témp ad l’aboⁿdàⁿsa
pénsier an gh’èvma mia, an gha n’èvma né mé né té
tüti gh’èvma péna ra pànsa.

E i prèv i n’hàn mèi parlè e i lasèva fè
có i sôd it fèva tüt: e racumandasìon par lavurè
cón quichedün, as pudìva ànca divursiè
l’éra rôba par siùr, ch’in pudìva mìa iès scumuniche!

E alùra t’hé lasè ra Ceśa ? Gnànca par sògn!
Hèv capìd che ànca i prèv iéra pecatùr,
ad ra santa Céśa agh n’ùm’ tüti sémpar dabśògn
e a giüdichè a tùca sutànrl ar Singùr.

Ma se ar Signùr rièsa pardunè
mé rèst catìv, rèst ànca on òm rabiè.

Nadel

Dô’d vét adsé dasprèsia?
A vô a ra mèsa ad mèśa nöt.
a nàsa ar Signùr, Nadèl l’è incö,
l’è fèsta grànda chèri i mè fiö!

Par cùl lé an gh’è mia da caminè
an gh’è mia da dès tànt da fè,
u Fiulìn u nàsa par nün tüti i dé
u nàsa e u móra par mé e par tè

E an l’è mìa dìta ch’u nàsa ent ona capàna,
e gnànca co’ i pastù ent ona stàla,
fôrsi e’ st’àn l’è ent on barcòn
o pèś ancamò ent on gumon;

am vègna da pìanś, am vègna u magòn
an vurìs mìa, par dìvla tüta,
che ar Signùr fìsa ens u barcon
ens u barcòn ch’l’è andat a sutà!

Nadèl

A gh’è amùr e Amùr,
l’ensègna ar Signùr,
«ônùra tò pèr e tò mèr»
l’è tüt facìl, giüst e cièr,

ma «àma ar prosìm», l’è düra da capì,
có’ tüt e nòstar magàgn e nòstar geluśì,
ar prosìm u na sèrva par pudèiōl critichè,
parlègh a dréra, e pudèiōl vurèigha mè

gh’hùma sémpar avèigha dabśögna,
u dśùma ànca sénsa vargògna,
ad gént brüta ; adès g’hùma i neigròn
ma prìma ebrèi, singōr, istriàn e teròn.

Nadèl l’è avśìn, cristiàn ad lèla
vardìv en gìr, se a ghè ra stèla,
se gh’è ra stèla, öc a i pastù
g’han di canòt e so’ pròpi lù.

L’autün

Giurnè ancamò chèd
en ritèrd par ra stagiòn,
föi ch’e fadiga ànca a gnì śö
an sa capìsa e an sa na pô pö.
Ar témp l’è màt u s’è cambié
còntra ai òm u s’è empuntè .
u s’empuntè par cùl ch’a fùma
par tüt cùl ch’an rispetùma,
fögh ai bòsch, rüd inquiné
aqua ad surśùm velenè
e nün fùma fìnta da an vèd ,
ma par egnurànsa, mé crèd.
Ché a Milàn a gh’è e röś fiùrìd
l’èrba l’è sèca, an l’è pö piüvìd,
ventisèt grèd as lègia lasö,
am vegna vöia da pièm on giasö.
Venerdè am pôrtan ent u me pàiś
a vö dai me mórt da i me amìś,
a vö a preghè par ra Resüresiòn
e a trùvè e nòstar sèn tradisiòn
ch’it porta endréra entar témp,
cói nòstar vèc e ra nòstra gént.
M’arcôrd quànd s’éra ancamò on fiulìn
sté ens on scàgn davànti a u camiìn,
süta ra sénra du fugrè, de büstarnè
che a mìa màma mi a dèva bèi plè,
u söcar u brüśèva agh’éra on calùr
on calùr che at gnìva però da l’amùr.
Adès, cón nün an gh’è pròpi pö ansün,
an gh’è gnànca u camìn,
i fïö sôn spùśè , ànca i nvùd sô’ cresìd
an gh’è gnànca u fiulìn
mé e a mìa dòna sùma che a ricurdè
sùl, cme tüt i vèc parchè i fiö i g’ha da fè.

Milano, 24 ottobre 2018

Ona cartuléna

Quànd am ciàpa ra malincunìa,
malincunìa di témp pasè
scàta sübit ra fantaśìa
fantaśìa che m’è mèi manchè

e sàlt déntōr a ona cartuléna
biànca e nèigra, mia culurè
èria féne di nòstar mont
e ar parfüm de nòstar strè

ògni cà có’ u so purtòn
ògni pôrta có u so padròn
tüt e fàc am sàlta en mént
ògni cà có a sùa gént.

Gént pasè e che an gh’è pö,
òm, dòn e on müc ad fiö,
sérna giùvan sénsa gnént
ma có’ tànt amùr ad ra gént.

Bòbi l’è ona familia,
an l’è mia Emilia.
e gnànca ar Piemont
ma l’è u nòstar mònd.

Primavèira (Un quadro per me)

Mèśa tèira pitüré ad vérd
par fè l’erbèta,
sùra on ciél celèst,
cme i öc ad ra Madòna,
ché e là de śmàc biànch,
nüvar cièr ad primavéira.
Ens ar prè, lumìnuśa
cm’ar sù, a dèstra
ona bèla fursiśia
e tanti margaritén,
sparpaiè da partüt
ciüfèt ad viör
ed ad primùl,
ch’ em culùra ar cör,
dòp adèśi adéśi
am gha crôgh déntōr
e vardand ar ciél
a vùl via cón ona rondanéna

Ona lisiòn edücatìva

Chi dìśa ch’u sa tüt
l’è fôrsi u pö lùch,
chi sa da savèi gnént
l’è envéci inteligént!

An t’é mèi capitè
da séntì, queiche vôta,vün a dì «an capìs gnént»?
Pôvra a nòstra gent!
I sàn sempar propi tüt,
i diśa “tüt ad tüt”,
«mé ra stôria
a sô a mimôria,

e l’avuchèt
un ma sèrvìsa mìa,
a g’hô abasta
ad tèsta e fantaśìa

i ètar rôb me fô
da par mé,
e sô’ sicür ch’ne sô,
püsè che tè!»

«Quaraquara
quaquà,
hô fàt ché,
hô fàt là»

Ona nöt ad löna a Balsègh

Iér sìra hô śughè tuta nöt có ra löna
che sa s’ciondìva dréra e piànt
ad Balsègh, g’hô vìd ona grànda bèla furtüna
ar ciél nèigōr l’éra on incànt

e i grìl i cantèva ch’i parìva on respìr
i respirèva có’ mé cùc ent u mé lèt
ens on fìl on òmbra d’on ghir
u quèdar ad ra nöt u parìva parfèt.

A fnèstra drevèrta, am fèva senti i rumùr,
i rumùr ad ra nöt uvatè dai silénsi,
i lamént lòntàn da sivètra i parìva dulùr
i arciàm d’amùr di ciò i pariva giudisi.

Ona ràśa strüśè e on caschè d’on banchèl
ma fàt saltè par vardè cùl ch’a gh’éra
ànca se cunusìv ar fracàs d’u cinghièl
on bacàn che càpita ògni sìra.

A tàca ra cà on rumùr d’on ràm rùt
am dìśa che quèiche cèrav màngia di pùm
parchà chimò agh gìra on pô ad tüt
e tra on pô sentirô ànca on òm …

U mé amiś quànd u g’ha l’órt da curè
un dôrma mìa e as dèsda prèst
us ciàma Piròn e u gìra p’r i prè
par vèd se en gìr a gh’è quèiche furèst.

U g’ha pagüra ch’i gh gràta ra vardüra
ànca se g’ha on órt che bastrìsa a on regimént
ma a sùa vita l’è stata bòta düra
e mücia mücia an rièsa mìa a di: finalment!

Ona strèta ad màn

Cón ona strèta ad màn a ona parsòna
as pö dì tànti rôb: g’hô piaśì da cunùsta,
ciàu a vö vìa, sa vdùma,
tanti augüri, ciaù vô a Rùma,
am dispièśa, hô savìd ch’a t’ér’ malè,
fàt curàg, at vöi bèn o ciàu t’è rivè?
O savìd, t’han prumòs: congratulasiòn!
A sèrva pròpi par ògni ucasiòn
ona strèta ch’as fà cón calùr
a dirìs ànca ch’sa fà cón amùr .
Se gh’è on òm ch’an sèrva a gnént
e ch’ a màngia i sôd a ra gént
a l’è u nudèr; enventè dai rumàn:
ai pôvar agh pôrta vìa ànca ar pàn.
Ma i nòstar vèc, schèrp gròs e sarvèl fin
có ona strèta ad màn e on bicér ad vìn
i vendiva vàch, pégar, cravèt e bö
e i lasèva ra cà e tèra a i fiö.

Ona stôria vècia (Siccome le leggende che ho messe sono grosse bugie, ve ne racconto una anch’io)

Tànti tànti àn fà,
gh’è stàta ona discüsiòn
tra San Cròmban
e Sant’ Antunìn,
par vìa dar tȩritòri
ch’a gh’éra da dìvìdsa,
tra Bòbi e Piaśénsa.
Par an stè mìa l’è a bronchès,
(par vìa ch’a iéra dü Sànt),
i hàn decìś da brèvi òm
da mètla ens ar caminè:
a ra maténa, ar canté du gàl
i sarìsa partìd ognidün
da u so convént,
vün da Bòbi e vün da Piaśénza
e dònda is sarìsa incōntrè
i avrìsa mìs ar cōnfìn.
Sànt’ Antunìn l’ha fàt en manéra
che u sò gàl u cantìsa prèst,
envéci Sàn Cròmban
en manéra ch’a fìsa endigèst
e un cantìsa par gnént,
an vurìva mìa rìvè ent ra Val Lacrimùśa
cón tüta a sùa gént melmustùśa.
Gh’éra on convént ànc’a Mśàn
ul sèva bèn Sàn Cròmban!
Entànt che Sànt’ Antunìn u caminèva,
Sàn Culombàn u s’ne stèva pugè
có’’na màn a ra ròcia e spitèva,
u spitèva cón càlma e a vardè
ch’a rivìsa cùl brèv òm ad Sànt’ Antunìn,
che lü u spitèva ens i mònt ad Barbarìn.
A füria da restè pugiè có’ ra màn
lé gh’è restè l’imprònta ad San Cròmban.
Ona vôta rivè Sant’ Antunìn, i hàn fisè ar confìn
che d’alùra l’è restè ens i sàs nèigōr ad Barbarìn
e ar sègn ch’a gh’è restè a l‘è ona spàna,
pchè però ch’a v’àbia contè ona bèla bàla.

Prufèsia

A scrìv ona pueśìa
che frà sent’àn
a sarà ona prufesìa,
vìst e famili dar dé d‘incö,
tanti màm con mìs’c i fiö,
e a füria ad dèi, as deciderà
ar cugnùm da mama,
p’r i bagai, as drövarà;
i pupè i servirà sulament
par mantègnia,
o chèra mia gent.
Ad matrimòni agh ne sarà
sempar méno
e i prèv i sa spuśarà
adsé almeno
sèrti purcherì
p’r ar mònd, e finiràn.
Is ligaràn
tra om e don
en matrimòni;
is ligaràn
tra om e òm,
e tra dòn e dòn
p’r i patrimòni,
e is ligaràn
en municipio
sano principio!.
Ma stì ‘tenta cari i mé fiö
che ar tròp u strupèśa,
e se ar dé d’incö
e pèra de scapatèl
admàn i sarà
di gràn burdèl.

A sicònda prufesìa

Alùra fiö, av dìś ona rôba,
che a gnirà, par furtüna,
par mé e par tè ch’a sùma vèc,
quànd nün sarùma bèle a tèc,
ent’ona tòmba lasö a Cugnö,
ar su e an spüsrùma bèle pö.

Fra sinquant’àn a gh’ sarà ona guèra
ch’ a tucrà tüt ar mònd e tüta ra tèra,
tra i siùr e i pôvr’òm, tra pàns pén
e mórt ad fàm, is masrà cme de ién,
e sì parchè, chèra a mìa gént?
ad lavù an gh’ na sarà par gnént.

Chi as salvarà? A rôba l’è cièra:
chi a gh’avrà on bèl bucòn ad tèra:
quàtar galén, dü cunìli e dù öch
e ànca on gògn e as vivrà cón pôch.
E e i sôd? In varrà propi bèl gnént
ricurdìvōl bèn, chèra mìa gént.

Bśögnarà envéntes on ecunomìa
növa, sénsa invidì, sénsa nustalgìa,
pensè a i òm cme òm e mìa cme di animèl
e l’è sémpar stàt adsé: l’è ànca ona murèl
O cambì en sta manéra o sarà cme a sarà,
mé ad sicür an gha sarò mìa: chi vivrà vidrà!

Quànd ar témp un finìsa

Quand, on bèl munént
a sparirà u nòstar témp,
u nòstar mônd,
a nòstra gént,
alùra,vidrùma ona luś
e sentirùma ona vùś,
che an dirà,
ciamàndna par nùm
«I vurìd bèn, i vurìd bèn?»
E nün a dirùma:«sì, o Signùr,
ùma vurìd bèn ai amìś,
a tüta a nòstra gént,
tüta brèva gént!»
e ar Signùr:«E a i ètar?,
a i sìngar, a i giüdé, a i lèdar?
Chisti ché i èra i mé amìś,
gént p’r ar Paradìś,
i püsè scarügnè ,
ch’i hàn śbaliè,
ma i l’hàn ànca paghè!
E adès an vurì mia
che i a tràga via
par fèv contént?
Chèra mìa gent,
on grànd e giüst amùr,
l’è cùl ch’a pièśa ar Signùr,
l’è cùl ch’a g’ha pasiénsa,
ch’u dà ànca suferénsa,
che an vö mia vèd pati,
che vö stèt a sentì.
Adès ch’i emparè ra lisiòn,
a cugnisarì ar castìgh,
en paradìś ra contentèsa,
sémpar a nàsa e a crèsa
par l’amùr ch’as pö dè,
ma che i ètar i vö ciapè!».
Sarà ona vìta düra,
on gran feigadüra,
duvèi preghé sta gént!
E se fìsa, dòp, par gnént?

Ra crìśi

Sìv o fiö da côśa nàsa ra crìśi e parchè?
Ent i mumént gràs, quànd tüti i lavurèva,
sénsa tànti scrüpul, i n’han ensgnè a rôbè,
i cumęrciant, i atigiàn, i bar i fręighèva,
e nün tüti a fèvma finta ad gnént,
se u scontrìn un gnìva mia dàt a i cliént.
Se t’andèv da u dentìsta, ra scönt a l’éra l’iva,
te a t’ér contént e a rôba adsé at piaśìva
ma se t’avrìs raśunè
ta vdìv ch’a t’èva frèighè
u dentista sénsa tanti fracàs
an l’èva mìa paghé e tàs.

Se at ciamèv on muradù
par fèt fè on gram lavù,
ùltra che paghèl
ad gh’év da ringrasièl.
Ad fatüra un ta na fà mìa
par ròmp mìa l’armunìa.

Se l’idràulich at vö ciamè,
dìgh mèi pö da fatürè
parchè si no farà en manéra
davèiga, o fiö, sempar da fè,
e adsé i tò lavù i rèsta lé
parchè ut màndrà a dè via i pé.

Se i prèv, quand it confesèva
i n’avìsa dmandè:
«dśìm on pô , chèra u mé om,
ét on lèdar o on galant’òm,
ricôrdat che e tàs e vàn paghè,
an paghèia mìa vö di frèighè!»

envéci, chèra a mia bèla gént
i fèva finta ad gnént,
tüti i gha dśìva quèiche purcherìa
quèiche dunèta, quèiche fantaśia,
ma dar rôbè ansün a dśìva gnént
tüt a l’éra nurmèl, o bèla gént!

Bśögna mètsa ent ra tèsta,
ch’an l’è mìa pö fèsta
e se l’Italia vurùma salvè
a gh’è sul ona rôba da fè
mèt davànti a tüt l’unèstè!

Ra natüra en guèra

Ra natüra a s’è stüfè,
a l’è sciupe ra guèra ,
i elemént i n’ha tachè ,
sìa par mèr che par tèra

e dar ciél i n’ha bombardè
cón bòmb d’aqua, rôba d’an crèd
par trè śö e cà e fèn anghè
ra pagüra a na fa gnì frèd!

Gh’ùma pèri adès cridè,
par e rôb ch’ùma fàt,
p’r i fiüm che ùma sarè
sùma stàt pròpi di màt,

p’r e furèst ch’ùma brüśè
par ra gént ch’ùma fàt murì
par e bèsti ch’ùma masè
par e ràs ch’ùma fàt fini.

Nün òm as sùm credìd
i padròn ad tüt ar mònd
ed envéci ùma finìd
da fè andè tüt a fònd.

E adès che l’è cmensè ra guera
an sa sa mia cme finìrà;
se pudrùma stè ens ra tèra?
sultànt ar signùr ul savrà.

Ra pulitìca dar dé d’incö

A vöi pròpi vèd cme a finirà
tüta sta pulitìca fàta da “lider”
che, a sa scrìva leader
en bòn englèiś,
ma che a vö dì lèdar
en bòn bubièiś,
vìst che en tüti stì àn endré
i han fàt dar tüt par restè lé
e tègnsa cùl post, o mònd balòs
che u g’ha empenid tüt e sacòs;
cὀ’ stipéndi che is sôn divìś,
cὀ’ i piaśì par tüt i amìś,
i han furmè ona combinasiòn
dònda tüt ste bèi situasiòn
e igh purtìsa sémpar püsè
sôd e afèri da “gratè”.
Vitalìsi da ògni ucaśiòn,
sôd par ògni vutasiòn
e, a ra fàcia da pôvra gént,
a nün i g’ha lasè pö gnent.
Se ia ciàpa dréra a rôbè
Is sénta tüti perseguitè,
se ia cundàna in và mia via,
a gh’n’è ona bèla compagnia.
E tüt cùst sét parché?
I g’han urmèi abituè,
i g’han cambiè ra murèl,
tüt advénta fàt nurmèl,
ar rôbè, che bèl! L’è ona fürbìsia,
paghé mia e tàs l’è ona delìsia,
andè cὀ de fiolèn, l’è on brüt vìsi?
bàsta an lasè mìa en gìr d’endìsi
bàsta cambiègh ra dàta,
e a l’è bèle fàta!
Se quichedün at vö prucesè
tìrla a ra lònga e làsa fè…
ma se dòp a t’è condanè
“i giudìś i gh’l’han cὀ’ té”.
Entànt ra gént a crèda sémpar tüt
par fè ch’crèda, ànca se l’è brüt
bàsta queiche giurnèl, ra televisiòn
e ar śögh l’è fàt: Viva tüti i cuiòn!

Ra pulitìca curùta

En stì dé ché giuiùś e natalisi,
(ra crìśi l’ha sarè i bursìn
ànca p’r i nòstar fiulìn),
s’at pens a tüti stì vitàlisi,
e an sa pô mìa lasè da parlè
di nòstar tànti pulitìch
sénsa duvèi iès critìch
e dìgh en manéra cièra «i rôbè!».
Av sì empinìd i vòstar contcurént,
cò’ stipéndi, büstàrel e vitàlisi
sì stàt bòn da contentè i vòstar vìsi,
sénsa tègnva en mént tànta pôvra gént.
Ànca i ètar nòstar repüblich
ièn finìd en minéra schifùśa,
hùma mìs ad ra gént vargugnùśa,
a guvernè i nòstar afèri püblich.
Cùl che però am fa rabiè
e fa rabiè tüta ra gént
l‘è che i fàn fìnta ad gnént,
e ansün an s’ne vöia andè.
A mia pagüra l’è che bśögnarà,
par pudèi mandèia a cà,
fè ona ona gròsa rivulusiòn
có’ tànt da s’ciòp e ad canòn
e fè sparì sta bruta gént
sènsa tànti cōmplimént.
Sulamént adsé a pudrà turnè
ra demucràsia e ra libertè

Ra tempèsta

E nüvar e quàta i mònt
fìn a Vacarèsa,
dadché e carèsa
ar Bòsch, Carèna
l’Érta e a so frèna.

Brögna tüta ra natüra,
e ra Trébia, ad ra pagüra ,
a scàpa a bàs,
i rüdlà i sàs,
i vàn en pianüra.

Ent e strè dar paìś,
vùla a p’r èria
on grand puvròn,
i śbàta i purton,
e frèda l‘è l’èria.

On bòta all’empruvisa,
ona saièta, on gran bagliùr,
ent ra vàl on gran rumùr,
dòp ar tròn u diśa ché
ar dièv u bàta I pé.

Ra tempèsta a spàsa e strè
Porta Növa a s’è enlàghè,
e pô, tròn dop tròn,
ar rüd u va vèrsa ar dòm
co’e ciòch ad l’aqua spôrca.

E campèn e sòna a festa,
Guerino u g’ha pensè,
quànd a tira ra tempèsta
e campèn e van sunè:
e ślèrga e nüvar.

Sta giurnè tüta piuvùśa,
l’è stàta brüta e nuiùśa,
sùl ra tempèsta
l‘ha fàt ona gràn festa:
i g’hà sunè anca e campèn.

Ra vìta

Che bèla etè
quand a gh’èva vent’àn
ar mond u parìva u mé,
ra contentèsa
a trèva via I parchè.

Che bèla etè
quand a gh’èva trent’àn,
ar mònd u parìva u mé,
ra contentèsa
dra familia e a iès papè

Che bèla eté
quand gh’èva quarant’an,
vèd crès I fiö,
ra contentèsa
da iès sistemè.

Che bèla eté
quand a gh’èva sinquant’àn,
vèd i fiö cresìd,
ra contentèsa
da iès śamò nònu.

Che bèla eté
quand a gh’èva sesànt àn,
am sentìv on òm marüd
ra contentèsa
d’avèiga tri nvùd.

Che bèla eté
quand a gh’èva setànt àn,
pudèi gôdma ra pension,
ra contentèsa
d’avèila scampè e iès ché

Che bèla eté
quand as gh’à queśi utant àn,
e vìv ensèma a sò dòna.
ra contentèsa
avèiga quatōr nvùd e savèisa contentè.

Sèrta gèⁿt

An capìs mia cme mèi, eⁿt sèrti muméⁿt,
a nàsa ad i òm ch’i rò^mpa e bàl a ra géⁿt,
par vìa dar prosìm: pôv’r òm ch’in fà gnéⁿt.
ch’i vìva eⁿ quèiche manéra, malaméⁿt;

ar pròsim, a dirìsa, che u sarìs aⁿca mé, par té
e tè tu sarìsa, as fa sé^mpar par dì, ar pròsim par mé,
ma vöt on po’ spieghèm côsa igi ceⁿtra i afrìcan?
E tüta cùla géⁿt ch’a rìva màni màn, môrt ad fàm?

Av sarà tüt cièr «Lasì lé tüt, gnì via co’ mé»
dùdōś pàrson, scàpa da cà, igh và a dré
i pèrla ad rôb d’on ètōr mòⁿd , mòⁿd ch’u gnirà,
«Ciapì de śgiàf, stì brèv e bòn, starì bèn, però, dadlà!»

I vö predichè cm’ i fàn i prèv: stà géⁿt l’è a bòta egnuràⁿta!
Cme i prèv ch’i hàn stüdie, studiè a pòsta: stà rôba l’è pesànta!
Peⁿsì on pô, rôba d’an crèd mìa, dòⁿda as finirà,
«I prìm i saràn i ültim», vöi pròpi vèd, chi vivrà vidrà !

Doⁿda sàita föra stù òm, ch’u sarà aⁿca oⁿ parsunàg,
ma av sicür urmèi l’è finìd ar tè^mp di rimàg;
«Dè a Céśar cùl ch’a l’è ad Céśar» bèla l’è cùsta,
ma te l’ét mèi seⁿtìda dì cme ona rôba giüsta ?

Dè ar Signùr cùl ch’a l’è dar Signùr?» bèla dumàⁿda,
còś’èia sti rôb ché, in la sàn gaⁿca i prèv e ch’i a cmaⁿda;
«Drèva a tò cà a i pôvar e a i malè?», agh maⁿchrìsa ètōr,
co’ tüti stì furèst, lèdōr e delinqueⁿt, gh’è pôch da dì: fìl viètōr!

« Ar Signùr an l’ha mèi vist ansün»; u sùm, l’e ona freigadüra
co’ tütì stì padretèran che gh’è eⁿ gìr, ra vìta l’è düra:
i fàn, i mìśda e i dèsfa e aⁿsün a gh dìśa gnéⁿt
pruvi a prutestè, i g’han sé^mpar raśòn, che brüta géⁿt!

Stì téⁿta, sô tüti deliⁿqueⁿt, sti téⁿta, śmursi ra vùś,
parchè i fàⁿ prèst a cōⁿdanèv e mètva tüti eⁿ crùś,
u g’hà pèri dì «Chi an l’è mìa co’ mé a l’è coⁿtra ad mé»,
u g’ ha da capì che ar dé d’incö ì diśa adsé «ora sùl par té».

«Lasì gnì i bagài da mé», côś’ala capìd sèrta géⁿt
I fïö in sa tùca mìa, purtì pasiéⁿsa, i capìd malameⁿt;
vèdat o Signùr cme i gìra tüt i fàt par lù! Deliⁿquéⁿt,
te at dìś ona rôba e lù i cà^mbia tüt eⁿt on munéⁿt.

Signùr, eⁿt dü mìla àn, an l’è ca^mbiè pròpi oⁿ bèl gnéⁿt
i dìśa che at sé e at vèd tüt, che t’è aⁿca sapiéⁿt,
e alùra spìegam ar parché aⁿsün at vö séⁿtì
aⁿsün vö dèt a méⁿta e it vö àⁿca fè murì?

Tè at tèś, at ma vèd e at fé bùca da rìd
quaⁿta pasiéⁿsa at g’hé, ma fôrsi t’hô capìd
te at na làs fè cùl ch’a vurùma: anca pché,
libero arbitrio? An vö dì gnéⁿt! Miśdè, dasfè

e, dèśi dèśi, as fùma l‘eⁿfèran,
i cativ im mtùma ar guveran
e co’ e geluśi a fùma ar velèn
par stè coⁿtéⁿt, gôd e serchè da sté bèn!

Ar signùr l’è brèv e un castìga pròpi aⁿsün
i lucòn, eⁿsüma i catìv sùma nün!

Ra Pasqua (anni 50)

Parfüm d’aròst,
parfüm d’agnèl.
U tèvul
bèle preparè
bèl da vèd.
Piàt ad macaròn
co’ ra stüfè,
dü öv cöt
a balèt,
culurè, pitürè
ent on cavagnìn.
L’è ra Pasqua 
dar Signùr,
che bèla fèsta:
en gìr gh’é tànta gént,
incö sùma tüti contént

Sô vèc e am rìd adòs

Dar vôt ma dmand coś’èla par mé ra cōntentèsa?
Ar bèl dar deśdès a ra maténa e iès ancanò ché,
crèd che en tüt e rôb as gha pô mèt ona pèsa,
vèd ra cōnfüsiòn e pudèi stè bèn ànca da par tè,

sùta a ona piànta ens ona erbèta frèsca
ent on prè pìn ad primùl e viör prufümè
e a piànta pìn ad fiùr ch’im càsca ent tèsta
am sént cōntént e am vègna vöia da cantè.

Par iès content bśögna cunùs i pròpi limìt
e capì che tüt l’è bèl ànca adsé
s’ ad g’hé ra tèsta, alùra a t’é u solìt:
vìva trànquìl i dé ch’it làsan restè ché!.

Se at fé fadìga a caminè,
s’at fé fadìga a stè sö da u lèt
cùl dé lé , rabìat mìa, rèsta a cà
e vèrda ra tivù en comùd savàt

An ta g’hé mìa da rabièt: ra vìta l’è adsé,
as nàsa par chèś, as vìva par tanti combinasiòn,
ad sicür l’è on chèś che at ta tröv ancamò ché
e par chèś sarà ànca a tùa fìn, par tradisiòn!

Ridùmsa adòs an gh’è pròpi ètar fa fè,
vardùmsa ra vìta sùma stàt fürtunè
epüra l’ìstès an turnarìsa mìa endré
ona vôta ch’agh vô vöi stè cón San Pé.

Traturìa Italia

En vìa Gènva a gh’è ona traturìa,che p’r i amiś a fà ànca da ustarìa
dònda déntōr gh’è on òm,
che tüti i ciàma Mis’ciòn;

schersànd i dśìva adsé
par vìa du so misté,
parché ar vìn l’éra bòn
e lü l’éra on brèv òm;

i amìś is pièva en gìr, ògni dé on schèrs
ògnì dé on schérs, ògni dé on schèrs divèrs.
On brüt dé, u nòstar pôvar Mis’ ciòn
che a l’éra ànca on gràn fifòn

us sénta dulurè ra pànsa
e u mèta sö ona fèrsa,
par fès vardè da u so amìś dutùr:
Mis’ciòn, on gràn bvalòs u fèva bèn l’atùr,

ma Càraro cùl cunusìva bèn da témp
ugh dìśa: «Pàsa da mé at vìdré ch’l’è gnént.
p’r adès pìàt ona pürga e sérca d’andè a caghè,
pìatla bèla fôrta e sérca mìa da stè endré!».

Ar dé dòp, Mis’ciòn, u và ent ra stüdi par fès vardè
«Tràt lé ens u ‘ltìn, stà féram ch’a vöi pròpi viśitè,
ànca s’a sô cùl ch’at gh’è, an ta g’hé on bèl gnént!»,
«Ma g’hô i dulùr!», «Tèśa t’è tè u pasiént!,

Mé sô u dutùr at viśìt e ta spiégh,
se an ta tèś mìa và finì ch’at lìgh,
dònca, tè en tra pànsa at g’hé ona scurèśa,
sérca mia da capì an t’è mìa a l’altèsa,

tè at g’hé ra fàcia cme ar cü e lé an sa mìa cme gnì föra
se da ra bùca o dar cü e an sa mìa cme fè, pôvra fiöra!»

U Blach (Natale Zerbarini)

Tòch tach, toch tàch, tòch tàch
I bàta i sòcul du Blàch
I bàta fôrt ens ra sfàlt
u caména drìt, l’è àlt

u pèra on Diu ad ra campàgna
ens on bràs a sua cavàgna,
sémpar biànca l’è a sua maia
a capléna sémpar ad pàia

on brüt dé a gh’éra ra guèra
gh’éra ànca bàgn par tèra
e i so sòcul i fèva gnànca tàch
on federèl us vôta vès u blàch

«sentite voi, ehi diś a té»
«ma an ta vèd, sô da par mé»
«côśa vöt rapresenté
cón sti sòcul, adsé,

bèrba bianca, en tèsta on caplàs
cón sta cavàgna tgnìda ens on bràs?»
«Chèr u me siùr, ma vèd lontàn
rapresént l’Italia da dmàm!»

1) Nel periodo fascista era obbligatorio il voi

2) Il fatto è accaduto veramente

U cechìn

A gh’è on cechìn
ch’a l’ è sémpar gìr
e u tègna sùta tìr
òm, dòn e fiulìn,

u spèra a dèstra
e u màsa dad lé
dop us gìra dal là
e u spèra a snìstra

a l’è tüt contént pudèi masè
l’empurtàn l’è spasèn vìa
püsè ch’as pô, en alegrìa
sénsa tanti prubléma a vardè.

U g’ha on nùm ch’u fà pagüra
on nùm ch’a s’vô mia dì
sénsa tuchè fèr, ne sentì,
ma a ra fìn a l’è natüra.

Se tu vö cunùs tu dìś mia fôrt
u g’ha on brüt nùn u s’ciàma môrt!

U manichìn

L’ètōr dé, gnénd da cà mìa,
sùta i pôrtagh ad Farfalèti,
vèd ona fïora,
cὀn ona vìta da mudèla,
môra, àlta, pròpi bèla bèla.

Ona vèsta cürta
ch’at lasèva vèd e gàmb,
on vént malìsiuś,
malìsiùś par da bòn
u gh’a sgnèva i garòn.

A l’éra pròpi bèla,
am parìva da ensugnèm
«l’è pròpa a mìa dòna,
Gigi, dài, avànti dàt da fè!»
am sentìv enamurè.

A vô avànti, am fô curàg,
a fô una fàcia da rimàg,
quatōr saìt e agh sô dadré,
drèv i öc e … agh vèd i pé:
cùl ch’a prὀv u sô sùl mé.

Sì, a dòna l’è pròpi bèla,
a l’è ànca ona mudèla,
ma purcàcia ra pipéna
a l’è on manichìn
o mèi, ona manichéna!

N.B. Erano gli anni 50 quando abitavo in porta Nuova n. 8

U mé prìn Nadèl ad guèra

Par pudèi contèv ona strèna e brüta fèsta
g’hô da fè on sàit endré ent a mìa tèsta:
turnè fiulìn dréra i sinq’àn
quànd im dèva ancamò ra màn;

pensè a on camìm cón a mìa màma
cón on bèl sòcar e ona bèla fiàma,
prufüm da stufè e ad bustarnè,
nün sa scaldèvma pànsa e i pé;

e at parìva che at manchìsa gnént
parchè as pensèva a ra pôvra gént,
a cùl fiulìn che a gh’èva da nàs
ent ona stàla sénsa ona stràs

adsé i ta dśìva : ar śér e ar frèd
e te at restèva sultànt da crèd,
ma t’ér contént e at ta consulèv
a l’éra cme tè, ed adsé tu preghèv.

Tu preghèv par chi an gh’èva mìa da mangè
par chìl chi sufrìva ,par i òrfan,par i parśuné
par chìl invalìd chi in pö pö lavurè
e an ta pénsèv mìa ch’ i éra cme tè,

e sérna dasprè ànca par ra guèra,
tànti giùvan i lasèva ra tèra,
i partìva p’r andè lòntan, en cà d’iètar,
brüta rôba, u savì bèn ànca viètar

chi agh và armè cón chèrarmè e canòn
è parchè i vö fè ona ôcupasiòn,
an gh’è mìa glòria masè ètra gént
e gnànca se as gha và par vurèi gnént;

l’è sémpar cativéria e preputénsa
sicur a l’è l’envèrs ad l’aculiénsa.
En cùl Nadèl lòntàn abòta,có’ ra pagüra
ùma capìd che gh’éra urmèi ra ditatüra

e a mia màma m’ha spieghè
ch’ an sa pudiva mìa parlè,
dì la tùa, discüt e raśunè e gnànca prutèstè
parlè i pudìva fèl sultànt ar Duce e u nòstar Rè.

Admàn sarà sicüramént on gràn brüt Nadèl
ent ar frèd, ent ar śér an gh’è mìa murèl
di povar fiö i mur’rà par ra glòria
ra vritè però vla dirà ra stòria!

U nudèr

Se gh’è on òm ch’an sèrva a gnént
e ch’ a màngia i sôd a ra gént
a l’è u nudèr; u trascrìva tüt’ i contràt,
śamò scrìt e bèle fàt, ma rôba da màt!

Ma par fè registrè cùla cabùla ché
pàrché bśögna andè da vün ch’ha stüdè,
paghèl, quànd as pudrìsa fèl cón ona strèta ad màn?
Envéci sta trapùla a gh’è da i témp di rumàn.

L’è vèira che en tüt’ i témp i lèdōr igh sôn sémpar stàt,
ma chìl püsè treménd, püsè vigliàch, püsè tròia e malnàt
ièn stàt cùi che is fèva e lèg a pòsta par pudèi rôbè
e sfrüte adsé püsè gént pusìbil e fèia piànś e disperè.

Quànd sér ancamò fiulòt a vdìv, ens ar marchè,
cón ona strèta ad màn, tratè, vénd e comprè,
galèn, pégar, vidèi, vàch e bö sènsa tanti chèrt,
ansün sèva lèg e scrìv, ma i cunusìva ra pèrt.

L’unestè an s’èmpèra mia ens i lìbar da scòla
e an l’è mìa elastìca e gnànca on tiramòla,
s’empèra en cà, da i nòsta vèc e da i nòstar genitùr,
ànca se l’ùma sémpar savìd: parché un la dìśa ar Signùr!

Utantaquàtar àn

Incö compìs
utantaquàtar àn,
entànt ch’u dìś
am vègna l’afàn,

ma mìa parchè
péns e ma spavént:
am mànca ar fiè,
ànca a lègiōl, o gént!

Péns che an g’hô pròpi mia da lamentèm,
a g’hô trì fiö e ancamò, par furtüna, a dòna,
sibèn ògni tànt a g’hô da tuchém
e che a mia dòna, sìa ona vècia nòna.

Am sént prutèt: cón quator ictus, on enfèrt,
a scriv di lìbar e ànca scrìv de pueśi,
gnéndma en mént che, d’u mé cör, mne mànca on quert.
A g’hô on cü dar dièv, an va dìś mìa de bōśì!

Av ringràsi ad i augüri , che agh n’è sémpar da bśögn
e mé av ricàmbi: «che i vègna vèira i vòstar sögn!».

Vìta da vèc

An sa pô mìa parlè ad Vèc se an tu l’è mèi stàt,
sarìsa cme parlè d’on lavù sénsa avèiōl mèi fàt.
Bśögna sémpar ricurdès ché
ànca i vèc i éra cme tè!
Giùvan e bèi, fôrt cme de ròc, enteligént,
che i ha’ śvilüpè tüt stu benèsar tra ra gént,
quindi pensàgh bén, ma bèn prìma da rìdma a dréra
pénsagh bèn, ànca tè at pudrìs iès en sta minéra!
Adès me am trὀv vèc, rèngh e dür cm’on bastòn,
ona vôta s’éra śvìg e śüghèv a u balòn,
a fèv ar purté, a parìv on gàt,
s’éra śvèlt cme on śgiràt!
Se adès an camèn mìa bén e sô’ mèś söp
e u mé sarvèl l’è ànca lü mèś cöt
pôrta pasiénsa e am rìd a dréra ànca mé,
ma aténta at pudrìsa capitè ànca a té.
Ricôrdat ché ra vìta l’è bèla e an tùrna mèi endré
cul che t’hé fàt a t’hé fàt, e lùchèd e rèsta sémpar lé!

Villa Ansaldi

Sérna ent ar milnovsént
quarànta quatàr, o gént
a gh’éra ra guèra
ens tüta ra tèra

cóⁿ tànti mórt en tüt e citè
i americàn i han bombardè
ché da nün tudèsch e partigiàn
is combativa sö p’r e montàgn

Stà vôta ché, ona culòna ad tudèsch
cóⁿ di republichìn tüt catìv e furèst
a gnìva drìta vèrs Bòbi cón de brüt idé
i brüsèva, masèva tànt ch’i gnìva a pé

I èva brüśè Pietra Gavina e San Pé ad Caśàsch,
masè de parsòn cón dü prèv e i han trè ent e frach
A Bobi gh’éra pagüra e ansün un sèva cme fè
as pianśìva p’r e cà e an ta restèva da scapè

Ma San Culombàn u s’è mìs en muvimént,
un làsa mèi da par lù a sua pôvra gént :
«Pìa sö ra crùs, tè ad ra céśa t’è ar Vèsch,
pèrla en latìn e và incontar ai tudèsch»

Davànti ra Crùś i tudèsch i sé fermè
e ar Vèsch en latìn u s’è mìs a parlè
stranamént on uficièl u l’èva studié
e ent on bòn latìn u s’è mìs a parlè

Sicùma ar parlè andèva a ra lònga,
da Vìla Ansaldi i s’è fat drèv ra pôrta
e daturàn a on tèvul i sé mìs a parlè:
cón sté tratatìv Bòbi an l’è mìa stàt brüśè

Quànd vèd e fotugrafì
d’ona vôta , en biànch e nèigōr, ,
a sérch sémpar da capì
stà mìa vôia da saltègh déntōr,

par rivìv cùi témp lontàn
có’ ra gént ch’hô cunusìd,
iéra témp, iéra témp da fàm,
as vivìva tüti ünìd,

Gh’éra pôchi fèst a l’àn,
par balè tüti ensèma,
i fèva on gràn veliòn
e il ciàmèva fìstòn.

En stà futugrafìa
a gh’è e nòstar màm
e i nòstar pupè,
i balèva. Alegrìa!

Ogni tànt ia lasèva balè
sarà stàt l’ültìm ad l’àn
opüra, dśùm, par carnavè:
quèiche vôta có’ l’ingàn.
Parchè ar vèsch u dicidìva,
co’ ra scüśa ad ra crìśi,
se balè ôpüra nò,
gh’éra alùra en gìr ra tìśi

ona gràn brüta malatìa,
cme cùla ch’a gh’è ar dé d’incö,
s’at savìs a purtèva vìa
ona mücia ad gént e fiö.

Quènd a gh’sôn ste pandemì
ra gént l’è püsé brèva
a g’ha pagüra da murì,
vèrda bèn cm’i s’amèva.

A brasèt pôv’r òm có i siùr
lé as vèda che a gh’è amùr,
am gha mèt déntōr agh am mèt en mèś:
‘tàcha a Cèla e am tranquilìz.

Mi rivolgo ad un prete giovane perché lo ritengo ancora libero da quei preconcetti che hanno consentito certi comportamenti che mi hanno portato ad allontanarmi sempre di più dai sacerdoti, da quei sacerdoti che esponevano sui confessionali «Se voti comunista sei scomunicato» oppure costringevano le madri a purificarsi dopo aver partorito con una benedizione; dagli stessi che condannavano inesorabilmente i gay per il solo fatto di esserlo, da quelli che vendevano o promettevano indulgenze; da quelli che si approfittavano di essere sacerdoti per ottenere privilegi.

I pchè di prèv

Ciàu prevalìn, dìś a té,
a té che a t’é dréra a preghè
davànti ar Santìsìm en Dòm,
tu dìś, scùtam parchè
ànca ar Pàpa u v’là dìt finalmént
an paghè mìa e tàs a vö dì rôbè,
dśìl o mèi vuśìl a tüta cùla gént
ch’iv ciàma “reveréndo”
o pèś ancamò “venerando”;
i ufèrt i vi a mèta ent ona büsta,
sarà ànca ona manéra gïusta,
sicuramént püsè simpatìca,
signurìl, diplumatìca,
ensùma i sàn cme fè,
manér par fès vardè,
manéra giüsta,
da mètsa in mùstra!.
Dòp però. có i pôvr’òm
in fèva pö i galantòm
e se apéna ia lasèva fè
ia sfrütèva par lavurè.
I ùr. ad sent mimüt, i dvéntèva
e di bòn cristiàn is sentìva
l’empurtànt éra fèia lavurè
par pudèi dégh da mangè
a l’è ra filusufìa du tòch ad pàn
ch’a tirà vìa ràbia, dulùr e fàm,
en sta minéra e có sta murèl
i hàn custruìd céś e catedrèl.
Ièn custè bòta sàngu e bòta dulùr,
ma i gha dśìva che ia fèva p’r ar Signùr.
Cùl «s’an paghì mia e tàs l’è on rôbè»
il sèva tüti e alùra spiéghìm parché
i prèv i hàn sémpar fàt fìnta ad gnént
piànd adsé p’r ar cü, ra pôvra gent?

Ar 2018 Ôciù fiö!

Hô péna finì da scrìv dumiladarsèt
che sùma bèla ent ar dumiladaśdòt
vùla i dé
e vùla e stmène,
có’ dréra i mèiś;
at fé péna en témp
da fè i augüri du prìm ad l’àn
chè l’è śamò l’ültim.
E mè? Da fiö ch’a s’éra,sô śamò ché:
on bùf , on starnüd
e ra vìta l’è dadré.

PENSIERI

Dio

Se at sérch
ar Signùr
có’ra tèsta
an tu truveré mèi.
L’è déntar
at tè: tèza!

Bòbi

L’è tànt
cme on büz
ent ra tèsta,
quand agh sôn
l’è fèsta!

A mia dòna

Quàn a péns a mìa dòna
u mé cör un gh’à mia ad paròl,
tànt u s’empinìsa d’amùr.

Mè vèrd ànca ra gént,
ma lé, rèsta ar tüt:
e sénsa lé a gh’è gnént.

Nadèl 2020

Nadel l’è ancamò rivè
e u pìca a e nòstar pôrt,
an gh’è mìa da fastegiè,
ma gh’è da contè i nòstar mórt;

‘st’àn ar présepi 
fùmōl, có d’i étar persunag, 
mtùmga, p’r esémpi,
a fè da re, di bèi rimàg

vestìd có a scosaréna biànca, i dutùr,
on fiulìn ch’ an sìa mia anghè,
ent a grèpia, ens a pàia, a fè ar signùr, 
mèś nüd e spôrch cme l’è stàt truvè.

e par i angìl i enfermé, 
che mèi stràch, i mtùma lé
cme Ercolini sémpar in pé (1)
a preghé par mé e par tè.

Ar pòst di sòlit pôvar pastù, 
tüta cùla grama gént 
cl’è scapè da ra fàm e guèra 
sénsa sôd, sénsa gnént.

Ra fàm e ra guèra an t’l’è mèi pruvè?
L’è par cùl lé che at pèrōl adsé, sénsa tànt pensè 
“Pèrla quànd a pìsa i ôch” e sét parchè
ra ràbia e l’invidia an ta fa mia raśunè.

Ar nadèl dar Signùr u dév iès ona sperànsa,
ma cm’a s’fà a sperè ch’u fàga finì sta brüta pandemia
quànd dòp tratùma sta pôvra gént có l’arugànsa?
Viètar ma dśì che sperì ent on miràcul, me an gha crèd mìa!

(1) Erano giocattoli che rimanevano sempre in piedi.

PANDEMIA dar témp

Màli verdàt eⁿdré,
p’r e strè agh sùm restè
sulameⁿt mé e té,
a gh’ùma pôch da baiè;

vèdat, cùsta pandemìa
tüt e nòstar bèi sicürès
a ni hà fàt, d’on bòt, trè vìa
ra vcìaia a g’hà sùl debulès.

Dòⁿda èla a nostra co^mpagnìa:
tò fradèl, Cicàs, Rìco e Pietrìno
Gnàp, a Cesara, Carla e Marìa,
Silvàna, Pèpi, Mìgri e Pierìno?

Vèrda quànti ètar ne sôn manché,
Giacomino, Stéfli, Maréna,
e de vôt at ta dumànd ar parché,
Curèd, Sìlvio e Pudaréna

Carlo, Paolo e Pepìno
Renato, Gianni, Roberto
Michele, Luciano, Pinino,
Pagnòta e Filiberto,

Pietro, Pinòtu, Carlòn,
Pier Luigi, Almo e Pino,
Vitòri, Giuśèp, Piròn
Gregorio. Tìlio, Luigino,

Bèpe, Giacomo, Gianni ad Pendulòn
Giàni, Franco, Natalino,
Pietroad Fano e Pietro dar Baròn
Giorgio Panaròn e Dino

Doⁿd’èl u nòstar Bobi e a sò géⁿt,
i sò bütghè e i sò nigusiàⁿt,
sì, eⁿsùma ra géⁿt di nòstar té^mp,
cón i garsòn e tüti i aiütàⁿt?

A Bòbì a gh’éra quàtar bàr,
cùl ad Davico, ad Cavàli e ad Cavilia,
cùl ad Tìo e u sò bàśar
ma da Cavìlia sérna ad cà, cme en famìlia;

eⁿt i ustérì as maⁿgèva
cón di bèi biceròt dar pòst, tüta rôba bòna
e dòp maⁿgè i caⁿtèva,
famùsa par stu canté l’éra cùla da Micòna;

ma ognidüna có a sùa specialitè
chi fèva ra büśèca, chi fèva l’aròst
e e s’e^mpinìva ar dé dar marchè
e ogni gadàn u gh’èva u sò pòst.

Da Dèlmo, da Calsa o da Pinöla
ustarì vèc, ustarì cunusìd
e i éra eⁿs a stré ad Pôrta Növa
tüt bèi en fìra e bèi pùlìd,

ànca da ra Pàce e da Mis’ciòn
e eⁿt cùl’usteria ad ra Féra
as truvèva sé^mpar dar vìn bòn:
i t’la serviva có’ bòna minéra.

Dòp gh’èra Lìśi e l’albàrègh di trì cü,
pö mètgha ànca cùla ad Vanèl
föra d’e prìm dù a gh’éra sé^mpar i mü,
l’ètra l’éra da ra pèrt dar castèl.

I padròn, tüta géⁿt unèsta
chi tirèva a ca^mpè dé par dé,
cón tànti cliéⁿt i fèva fèsta
e dòⁿca i spitèva i marchè!

Ètra géⁿt , tüta géⁿt dar sàs, géⁿt nasìda ché,
maghèri i n’èva mia studiè, però i gh’èva dra tèsta
e alménu ar bubièis i la sèva parlè,
stì növ bütghè, géⁿt ad fö da lé, ièⁿ gnìd e i hàn alsè ra cresta.

Màli vèrda, urméi an l’è pö u nòstar paìś,
i giùvan i l’haⁿ ca^mbiè, l’è sé^mpar stàt adsé
e u sùma bén dòⁿda ièⁿ finìd i nòstar amìś
e nün an coⁿtùma pö gnéⁿt, tüt s’è trasfurmé.13

CANZONI

Musica Flavio Crivelli

Testo Gigi Pasquali

Nadèl

Filastròca ad Nadèl
da cantè, tüti ensèma
ona stôria, da cöntè,
ad dümìla àn fè.

Incö l’è ar dè
dra contentèsa
dra sperànsa
dra salvèsa

En cùla nöt
péna da stèl
gh’éra on silénsi
da fè pagüra:
férma l’éra l’èria
férma ra natüra.

Incö l’è ar dé
dra contentèsa
dra sperànsa
dra salvèsa

Ra löna s’ciarìva
s’ciarìva ra tèra
quànd tüt d’on bòt
on bòt d’ona stèla:
on ràg ad lüś
empinìva ra stàla

Incö l’è ar dé
dra contentèsa
dra sperànsa

dra salvèsa

Èco u fiulìn,
u fiö dar Signur
l’éra nasìd
en mèś ai pastù
ent ona gròta
en mèś a ra pàia
sénsa braghìn
sensa ona màia
u tremèva dar frèd

Incö l’è ar dé
dra contentèsa
dra sperànsa
dra salvèsa

u pôvar fiülìn
a scaldèl igh pensèva
on bö e on aśnìn
cor fiè chi bufèva
igh dèva calùr

Incö l’è ar dé
dra contentèsa
dra sperànsa
dra salvèsa

Giusèp e Maria
i vardèva u fiulìn
có i öc lüśént
e ar cör
pìn d’amur
i preghèva ar Signur

Da cul dé, par i òm
ar destìn l’è cambiè
gh’è stàt ra speransa
da pudèisa salvè

RA PASQUA DAR SIGNÙR

dìn dòn dìn dòn
dìn dòn dàn dìn dòn dàn
incö l’è fèsta
e anca u campanòn
fa sentì u so vu śòn

dìn dòn dìn dòn
dòn dòn dòn
l’è ra Pasqua
dar Signùr
dìn dòn dìn dòn

dìn dòn dàn dìn dòn dàn
par i òm u s’è encarnè
par i òm a l’éra en cruś
par i òm l’è arsüsitè
dìn dòn dìn dòn
dòn dòn dòn

tüt i se pulcar
i s’èn squatè
e ogni môrt
fiülìn dòn e òm
tra i angìl en ciél
i èn vulè
dìn dòn dàn dìn dìn dòn
dìn dòn dàn

tüti en pèś
e sénsa afàn
cón Giuśèp
e ra Madòna
che fàn fèsta
e i bàta e màn
dìn dòn dìn dòn
dòn dòn dòn