Angiolino Alpegiani

Angiolino Alpegiani è un personaggio “speciale” che ha voluto tramandare ai giovani tutti i suoi ricordi. Con il libro “I portoni di Bobbio” ha voluto mettere in evidenza con fotografie i lavori dei nostri artigiani; ha voluto poi con “Le 8 parrocchie di Bobbio e frammenti”, oltre al Duomo e a quella di San Colombano elenca e ricorda la varie parrocchie del nostro circondario: Santa Maria, Ceci, San Cristoforo, Vaccarezza, Dezza, Mezzano. Con “Un mondo che non c’è più” evidenzia le macchine e le attrezzature dei tempi passati. Con “Girovagando nelle terre di San Colombano” ne mette in evidenza le varie località. Con “Gli uomini e i mezzi che hanno sviluppato la Val Trebbia” fotografa gli uomini e i mezzi dell’epoca. Il racconto che qui riportiamo appare sul simpatico volumetto intitolato “Per non dimenticare … come eravamo”, il racconto narra uno spaccato di vita degli anni ‘60 del secolo scorso quando il “benessere” era appena incominciato e molte persone si erano trasferite nelle Città per trovare lavoro.

Ar Bòsch dar Cmün

A gh’era ona vôta (e stôri enchémsa sempar adsé), ona sinquanténa d’an pasè, on pàiś donda a gh’éra pôch da fè parchè manchèva ar lavurè.

A l’éra on bèl prublèma e, püsè de vôt, a sa mtìva ensèma ar diśnè cón ra séna … e chèra gràsia!

Cón ra bèla stagiòn, vìv l’éra bèl, e nün fiùlàm andèvma p’r e campàgn a mangè prìma e sréś e manimàn cùl ch’a gh’éra: mgnègh, pùm, pèiar, pèrsagh e l’üga. Tüt servìva a empinì chìl büś, ch’i restèva, p’r ar pôch mangè ch’it dèva in cà. Mìa per avarìsia … ma an gha n’éra pròpi mìa e alùra at ta sentìv ànca dì «a t’è pròpi on daśgöśìd, on fiö sénsa fònd!», adsé at ta sentìv in cùlpa, ed alùra föra d’in cà, a trè vìa l’idéa dra fàm cón i amìś.

Quànd s’avśinèva l’autün, a gh’èvma ra furtüna che, en utùbar, gnìva prònt e castègn e alùra sö p’r i mònt a pièia sö; i éra ar companatìch par tüt l’envèran e st’u lavù u tuchèva ai fiö.

Ai fiö, ona vôta a gh’n’éra tànti, tüti amìś, ma, par vìa dar par vìa, sulamént i püsè amìś i lavurèva ensèma. A gh’éra chìl du castlè, chil dar bùrgh, chìl ad pôrta Növa e chil ad valgrèna, ensùma ògni combricùla a gh’èva u so càp, ch’a l’éra sémpar u püsè pràtich p’r ar lavù che bśögnèva fè.

U sicònd còmpit p’r i fiö l’éra cùl da andè par lègna; par furtüna ch’a gh’éra l’alegrìa e cón lé, i nòstar sógn da fiö, it fèva vèd tüt bèl, ànca a tò miśéria, parchè ta vdìv da vśìn cùla püsè nèigra ad iètar.

Ma rincmensùma da a nòstra stôria … gh’éra ona vôta di fiö ch’i gh’èva ar còmpit d’andè ent ar bòsch dar Cmün par lègna.

A gh’ì da savèi che purtè ra lègna in cà a l’éra rôba da giovan parchè i vèc i gh’èva da stè ens e strè a spitè marimàgna: on lavù par quotar söd.

Ad sôd a gh’n’éra pròpi pôch e püsè d’e vôt, quànd tu truvèv, it paghèva en natüra: maghèri sultànt on bicér ad vìn, o, on stèra ad gràn, opüra ona maièta, quèiche calsèt ensùma tüt a fèva bröd e, cm’as dìśa, ona màn a lavèva l’ètra, ma ra vritè l’éra che a Bòbi ad lavù an gha n’éra p’r ansün.

Ma,cmensùma a cöntè i tribüléri par preparès ad andè par lègna; a sìra prìma, bśögnèva tirè föra i scarpòn, bśontèia bèn bèn cón ra sònśa, i calsetòn bèi lòngh ad lèna, par sponśgnès mìa e gàmb, opüra as drövèva dè fàs vèc da suldè, on pèra ad guànt e dòp a ra matìn bonùra, piè sö i śgüròt e a maràsa, vìa śö ent u Bòbi.

Apéna pasè a bdàgna sö drìt vèrs ra cà ad Ciàpa Mùsch e dòp sö fin a de Cà Rut. A e Trèi Fontèn as decidìva ra lègna che as vurìva fè parchè ògni pòst u gh’èva e so piànt.

P’r esémpi i fô (i faggi) is truvèva lasö ens u custòn, dòp, en gìr, a gh’éra l’ùrmar (l’olmo), i chèrp (i capini) a föia biànca (il sorbo montano), u rüslìn (la rovere), ma u rüslìn a l’éra ona piànta che an brüśèva mia parchè quànd a tu mtìv ent ra stìva a brüśè, us vestìva da prèv, ciuè u gnìva nèigar e u fèva sulamént dar füm; a gh’éra ànca i tìli (il tiglio), ma i gh’èva ar difèt da brüśè cme ra pàia. Gnànca e còlar an i andava mìa bèn, i éra bòn sultànt par mangè quèiche nisöra savèrtaga e par fè di südagn e de sangàgn. At sambüghan sa brüśèva mìa, ma us drövèva par fès di s’ciüpèt (l’éra on śögh che, fàt a stantùf, u serviva a tirè de balén, da stùpa, lontàn) par śüghè a “guardia e ladri”.

As pudìva taiè tànta lègna quànt’on om u gh’èva ra fôrsa da purtè. I püsè fórt i taièva ànca sèt pargòn e ia lighèva con dù stròp, tgnìd féram da di südàgn. A stì fasinòn, par purtèia ens ra schéna, as gha lighèva davànti on tòch ad lègn rubüst, fàt a furchìn e d’altèsa giüsta en manéra che quànd l’òm ch’e u purtèva a straśè l’éra stràch u pudìva pugè u bastòn con u furchìn par tèra e lü dasfrensès vìa e atsé us pudìva ripuśè.

Par gnì a cà s’andèva féna a e Trèi Fontén e dòp as pudìva piè dù strè o mèi dü senté; u prìm u pasèva a rénta a u Càmp dra Fàm (Us ciamèva adsé par vìa che quànda as rivèva lé, ra fàm a tachèva fès sentì e alùra tirèvma föra u nòstar gràm michìn e sa mtìvma a mangèl: a l’éra pàn e spüd!) e rivànd ens a strè as caminèva féna u sàs da möra (l’éra on sàs dònda as pudìva mörè e maràs) e da lé as rivèva da u Marè e dòp śö, u fasinòn ent a mnúria, drìt ad cùrsa vèrs u Bòbi: sérna a cà, tüti contént d’avèi fàt u nòstar duvér.

L’étra manéra da purtè ra lègna a cà l’éra cùla da pasè da e Trèi Fontèn, andè sùta a Serpiàn ent a büśa ad Maiòt e da lé sémpar da u Marè dònda a gh’éra a stèsa mnúria che a finiva ent u Bòbi.

D’envèran, quànd tò pèr u ta dśìva da tirè föra a léśa, sérna tüti contént, parchè sùl tiràndla, an parìva da guidè ona Feràri. Ma dòp par purtèla làsö a p’r’ èria a l’éra on südùr sùl e gh’èvma da arfiadè, prìma da pudèi taiè de piànt. Ar tài de piantén, co’ ra nèiv par tèra e sùra i ràm, vurìva dì fèt gnì i pìch ent i dìd par pulìgh tüt daturan a u lègn e quànd at gh’a dèva a prìma marasè, a piànta at quarcièva ad nèiv. Ma par empinì a léśa i püsè fórt i gha mtìva sinqu fasinòn, chìl püsè mingherlìn i gh’na mtìva sulamént trì, ma bśögnèva però savèia carghè ent ona sèrta manéra par pudèi guidè a léśa cón i pé, da stè e cón ent e màn on lègn ch’u fèva da timòn.

Quànd èvma finìd e a gh sérna tüti, as partìva da e Furnèś e da i Trì Vôtìn e tüti ensèma as tirèva féna a e Trèi Fontén e da lé encmensèva a disèiśa vèrs u Camp dra Fàm.

U prìm ch’a gh’éra davànti u gh’èva da śguasès 50 o 60 cm. ad nèiv; a sicònda léśa on pô ménu, tüt i ètar i śguasèva ménu nèiv, ma i éran püsè en perìcul parchè agh giasèva ra nèiv sùta i leśìn e de vôt a léśa a gha scapèva e quànd agh capitèva sérna custrèt a saltè śö e lasèla andè. Quànd finiva u Camp dra Fàm, ch’a l’éra lòngh, encmensèva e du strè, vüna a gnìva śö a u Sàs da Möra e l’ètra a e Cà Rùt e da lé ent a büśa ad Maiòt, dònda bśögnèva dès tüti ona màn par pudèina gnì föram, dòp as gnìva śö da u Marè e on’étra büśa a t’ublighèva a ‘iütèt a tirè sö a léśa par rivè ensìma du fòs che, u finiva ent u Bòbi pasànd da Ciàpa Mùsch e ch’a l’éra sémpar giasè. Par pudèi gnì śö cón a léśa bśögnèva mètgha sùta a u leśìn a sangàgna, ch’a fìsa da fréno.

I püsè furtünè i gha mtìva a cadéna ad fèr. Quànd a sérna ent u Bòbi a tirèvma a léśa fìn da a bdàgna e a fèvma pasè pasè ens u Bòbi giasè.

Da l’ètra pèrt truvèvma o l’èś ad Pampinèl o u cavàl dar dutùr Silva che, par dègh ona màn, i na tirèva e nòstar léś ensìma a ra salìda du Röś.

Quànd rivèvma da Ciüciàla e dòn, vśìn a ra cà ad Zanòti e na vdìva, e contént, e turnèva a cà a trè śö ar mangè.