Mario Zerbarini

Nasce a Bobbio nel 1935 e come tanti altri bobbiesi si traferisce a Milano per lavoro, ma non perde mai i contatti con la sua città tanto che entra a far parte del Consiglio di Amministrazione del suo ospedale e partecipa attivamente alla vita culturale. È tra i fondatori della Familia Bubièisa e con l’amico Gigi Pasquali ne cura la sezione “Arte e Cultura” organizzando concorsi pianistici, concorsi di pittura, mostre filateliche e pubblicando un calendario in vernacolo locale con foto antiche e ricette di cucina.

Gli stessi approfondiscono e sviluppano lo studio del dialetto locale e riescono a far mettere in stampa, nel 1995 “Il Dialetto bobbiese” del prof. Enrico Mandelli.

La perfetta padronanza della nostra parlata permette a Mario Zerbarini di scrivere ed interpretare, insieme alla figlia Enrica, anche una commedia, che poi presenterà con successo; con l’amico d’infanzia e con il sostegno del prof. Mandelli affronterà la raccolta e la ricerca delle nostre parole dialettali; sarà un lavoro che durerà una decina di anni e vedrà la pubblicazione del “Vocabolario Bobbiese” nel 2007.

Dilettandosi di scrivere in vernacolo pubblica alcuni libretti di poesie che poi distribuirà in primis agli amici più cari e ai poi parenti.

La sua esperienza di Consigliere del nostro Ospedale lo porterà lo porterà a scrivere e pubblicare, nel 2014, il libro “Il dottore che reiventò l’ospedale di Bobbio” la storia del dottor Colombetti e del nostro ospedale. Una vicenda di uomini e donne decisi a difendere un bene comune. Il passato recente di una comunità ricostruito con una memoria collettiva. E il piccolo miracolo di un ospedale di montagna cresciuto fino a diventare un punto d’orgoglio nella città di San Colombano. Nelle pagine appassionate di un testimone del tempo rivive una stagione che sembra lontanissima: Bobbio, la Valtrebbia, le battaglie per la buona sanità, lo spirito di un medico da prima linea, sempre in trincea e sempre disponibile con i pazienti. In tempi di passioni tristi e di fievoli speranze può essere utile ricordare come un gruppo di persone ha saputo dare concretezza a un impegno, con sacrifici personali, spirito di squadra e onestà. Senza mai arrendersi, perché i buoni principi vanno sempre difesi in nome del bene comune e della libertà.

Ecco le poesie

Ent u bànch da scòla

Alice, fàt en là che u bànch
u cmànd tüt mé!
Nò e poi nò! … Il banco
e per due e fino alla mia metà
comando io!
“Bèn pröva a mèt on òngia dadsà
che at dô ona curtlè
da pasèt ra màn
da pèrt a pèrt”
Ar prufésur u spiéga
dü pàs dadré da nün
sichè an na vèda pròpi ansün;
mé adsé mèt śö on sègn
ch’u fa cme da confìn
e guèi mèi se Alice
a ślongarà u manìm,
a sarà ona guèra dichiarè
o cme dì: “il dado è tratto”
e an sa pö turnè endré
che il passo è fatto!
Da fiö an sa resìsta
a i urdìn di pü grànd
e dsé as fa cme San Tumèś
che an sa gha crèda
se an sa gha pìca u nèś
e Alice,ànca lé, sicüra
dar fàt sò, a ślònga on màn
ch’a pàsa ùltra chimò.
A on prìm mumént reśìst
e agh dô on avìś,
a apéna dòp, cme mìa vìst
śo on fendént da mèśi dìd.
Taśùma, taśùma che a mé, pö
che Alice, a m’è andàta bèn,
difàti l’è śvèlta cm’on gàt
a tìra endré ra màn
da dònda hô mìs ar sègn
e mé, par mìa furtüna, curtèl
en màn, hô śbüśè sùl ar lègn.

Témp da scòla 1950

Nün Bubièiś

Sént dì, da cul balòs
du fiö ad Ricu ad Rampòn,
che se a và avanti adsé,
par vègn a Bòbi agh vurrà
ona tèsera specièl;
si, quèśi on lascia passare
da preśentè tüt e vôt
ch’as rivarà dadnans a cùl fìl
che l’emaginasiòn l’ha mìs
lé da l’usterìa da Micòna
ch’u divìda u mé Paiś
da tüt ar Mònd.
An e an endré,
a sudasè ra gént
ch’a gnìva sö,
a l’éra u cantuné,
ma dòp Céśar, sarànd
a cantunéra, par vègn dadché
e coi mezzi a cento all’ora
adès as pö finì
fìn ultra Buffalora!
Dśì gènt, nün Bubièiś
an cambiùm i conotati facilmént,
sùm quèśi cme e mistè
ch’ièn sémpar chìl
sichè, par dèn ar benestare
da vègn détar,
vardin ra facia e i öc rident
quand a spontùma
en vista da prim’èria
lé suta a Ruchèta e pensì
ch’a sia mutiv suficient
pr’on valìd ricunisimént.
E furmigar da i furmigrè
e, e bśì da i sàm
e vàn e, e vègna avanti e endré
sensa da mèś e chèrt empastisè
e anca nün cme lu, s’av pièśa,
an vurùma ad chèrt ad pö.
Se an vardì con càlma,
cmensand da en fònd de gàmb
e a pé fin ona vritè,
che nün a Bòbi as sia fàt
par lavurè, nudrighè,
rugnè, preghè
e abòta anca par critichè
ma pruvegnénd da on sùl stàmp,
a ra fìn, da stù Paiś
an pudùm

Vìta du Castlè

U castlè l’è tànta grànd e tànt picìn
che, raśunand u pè sensa confìn
vöt par cà, gént e lavù
cme par tüti i so arśadù
e anca i èś ad Titu e ad Liviòn
ent a stal en via dar Pus
ch’a l’è strè da gnàn cunùs,
i fàn pèrt da stu Riòn!
Da Silvìn e suta i portagh
pü s sènt fiö i fàn i strolich
e, o i lavura tant cme i monagh
o is dàn bòt che pèra bolìd
e daché, ra pansa péna
an ne vö savèi da vöda
tüt i gìra, tüti i nöda
a conśubiè diśnè e séna.
A l’Excelsior ad frànt a pòmpa
par bale I tìra ona côrda
e gh’è Zaf cul tìra e ul mòla
tant a cm’as fa saràn la pôrta
e da Dèlmo as śöga ar bùc
pôchi śghèi, vìn par cartùc
superànd cul vìv tsé grìś
ch’u fa vègn i cavì biś.
Pèra ad iès lamò ent ar Bronx
tant che e fàc I èn scür e ad brònś,
nèigar anca pri camìn
ch’i fàn fögh nöt e matìn
a brüśè cón tant ad füm
lègna e strop dar Bòsch dar Cmün.
Ent i spigh gh’è mèid ad lègn
con gurìn e sèp ad Trèbia
e, ent e cà gh’è e capunèr
che fàn còpia có’ e lantèr,
e cón öv e quèrt ad làt
tanti i màngia cme i śgiràt
ch’i g’han güs, taiént i dént
ma da mètgha a suta gnént.
Vèidar rùt cón pôrt crepè
pr’an truvès en mèś dra strè
e prutèghsa cme as pudìva
sia dar frèd che da ra guèra,
con fiö, bèch, pègar e pulè
ch’i staréva mèi en Squèra
Gh’è Giuvàn, dìt du spasìn,
có’r nigòsi apéna ad dré,
che pô dòp l’è sübìt lé
e u vénda tüt a i vśìn,
ma chisà quand sôd i vànsa
da i pö pôvar sensa sustànsa.
Par dè ar là, a fès a sine,
gh’è ona ghénga cón Cinòn,
Mammoliti, crèv e Sandròn;
ièn cmé bànd urganiśè
che però i g’han rispèt
par fiulìn, dòn e vecèt;
vègna quèśi da pensè
che caruvèna sia mèi pasè
ch’a mulè Baiocchi cói singōr
e sti fiulàm tachìgn cme i gringōr!
Furtunòn có u sò tabèr
u caména tüt raśént
vśìn a i mür che ièn fàt ad gnént,
rientrànd lé da ra Nuśa
cón pagnòt par fiö e spuśa.
Ma ra vita an l’è sul ché:
Fortunato e u Viturìn i g’han tan ad barbéria;
chil ad Vanèl ra salümeria
che daśbröia sémpar lé
fàc, tèst, buch, pàns en quarèiśma,
suratüt cón pôca spèiśa.
Custànt Mori, cme i capurèi,
u ripèra röd e fanèi
e sicùma u cmànda pôch
quand u pö u vùśa fôrt….
che i entrèd ièn sémpar strèt
e par vìv agh vö ànca ar blèt….
se lé vśìn a l’usterìa
cànta chìl ch’a stà a l’ombrìa.
Lavandèr spès cmé ra stùbia,
fiö daschès par risparmiè
e gurìn lòngh ch’i sardùpia
pensànd śà ad ciapè püsè.
Ra contrè a via dsé ,
tüt ar dé on avànti endrè
cón Barbìś da camalànt
cón tüt i ètar ch’ièn gigànt,
a girè, pirlè e rugnè
par vardè ad pudèi śbarchè
on lünèri ch’an l’è ad mél,
ufrénd sul r alöna e ar ciél!
Stôria lònga ch’an finis
nöt e dé gnàn’ ona stìsa,
ma a ra sìra dòp ra séna,
tüti en fìra a ra nuvéna
có’i cerghìn ch’i vàn par brèśa
e i rugna i brìga o i tèśa
senténd tost l’ôdur d’encéns
ch’u ta spèna ogni asidént
e mangàgn sö e śö in Castlè
lòngh e lèrgh, sì, ona Citè,
dònda gh’è fôrsi anca miśèria
ma ra vìta a và via séria.

Ens ar Pènaś

A gnìvma sö da fiö
a ra fàm a l’era on ‘lvèd
püsè ta g’nèv
pü at rampighèv.

Adès gnùm sö cme ar solìt
mia pö a pé ma en autumobil
e cme e farfàl dadché e dadlà vulànd
girùm pri prè südànd e, sôi me ,quèśi sercànd quęicôsa

……..sarà, sicür sercànd…………
“RA FÉD” ch’ùm pèrs par ra strè
e che se mìa ché, in cà dar “SIGNUR”,
an sùma dònda truvè.

Ànca a Bindèta a gh’ha sò stôria

A Bindèta,
ona dunèta tàca i sént àn,
l’éra sòlita andè a preghè
ens a piasöra ad San Culimban

Préga incö, préga admàn l’èva a ra fìn
Preghè tüta ra vìta,
lé sùta a stàtua,
ch’a l’éra ad l’Eremìta.

On dé però, fôrsi ar gràm témp
U Sànt da p’l’èria u mòla śö a cambùta
Ch’a ciòca ens a Bindèta
Śà en śnuciòn e lé a sùta ……

Bùuum, ona gràn nòta gnéca
E pö pü’ gnént, sùl ona gràma scéna müta
Cmé d’on viulìn ch’ha fa ona stèca.

Ens a Piasöra cmé lé,
ghìè on gràm òm
ché a sentì a bòta

e a Bindèta a cridè
us vôta endré
e mèś mórt ànca lü darta pagüra
adsé ugh vùśa adré

«Oh Bindèta
tìrta vìa e vàtna a cà
che cón tüt l’andè e ar vuśè
sùta a u Sànt, ent a giurnè
ànca Lü l’ha dàt on sègn
ch’at capìs ch’u s’è stüfè ».

Mnüdra cmé l’èrba sèca
e cón a so vùś taiénta e bèca
parìva da sentì sunè ona śbèbra
ed vèd pasè ona sivètra.

A giurnè a l’empinìva ad giaculatóri
ma cón ad i entervàl pütòst ardìd
perché sustgnìd a l’éra ar tachè lìt
cói tànti fiö e agh n’éra ad l’uratóri
ch’i giüghèva tuta r dé ens ra piàsa
da lé considerè sultànt a sùa,
sùl parchè ra cà a ghl’ èva lé

Ad chì scapadacà,
cme a la ciamèva lé
an ne pidìva pròpi pö
e ra guèra ch’is fèva, as fa par dì,
a sfiurèva ona rivolusiòn tüta bubièiśa
ent i mìl gìr, vuśànd, ch’a fèva lé
tànt che a ra fìn “Bindèta”
vurìva quèśi dì ona bardlèca.

Coś’gh’avrisma ché da dì?
“Oh Bindèta vàtna en ciéśa par preghè,
férmat mìa a bragarè”

Stmèna Sànta

«Dòp miśdé, farùma vìsita ai sepùlcar,
parchè incö l’è Venardé Sànt!»
E prìm paròl, a ra maténa bonùra,
da mìa nòna Carulìna, en tra stmèna Sànta
e cmensèva sübit adsé
e fìn da ra maténa dar lundé.
As respirèva on’èria tànt cme as sa spetìsa
on quèiche d’ün, fòrsi on parent
e côś’ sôia, fôrsi ona śìa …..
envéci l’éra ar témp dra pasiòn dar Signùr
che pürtròp is n’andèva via.
Ar gìr de ciéś, l’éra lòngh ma lòngh
parchè par l’ucasiòn i drevìva ànca
cùla ad ra Madona de Gràsi
donda cón pôrta śbarasè, un fiùr,
ôpüra mìsa lé par tèra ra crùś
i dèva on sègn ad ra mort dar Signùr.
Sô’ dònca ens a Piasöra, eeeh dùm sùta i pôrtagh
cón tànta dispiaśì déntr’ar cör
sibèn cl’éra témp bòn e gh’éra ar sù.
Apéna lé, davànti a stà tristèsa
sa dśìva on mèś ruśèri cón iüna o dù
giaculatóri biasughè e pö vìa en Dòm
par di sö l’ètra mitè e se agh restèva ad témp
a péna a péna, ra cùrsa a sa ślonghèva fìn a
l’Aiüt, dònda ciarèsa e freschèsa di mür
ad i altèr e ad tüta a navèda i lasèva
on gràn pòst a cüsìn e vèś ad fiùr,
ôpür cón pôchi ciarìn par tèra, sulamént ra crùś.
Tgnèndas par màn cón a nòna, nün fradlìn
Preghèvma en śnuciòn
a ra manéra ch’a pudìva i fiulìn ….
E lé a nòna:
dśì sö, dśì sö
che ar Signùr risùrt,
dmàn u vardrà śö!
Pö avànti có’ u manìn a serchè l’aqua sànta
ent l’aquasantéra vöda, ma sübit dòp
vìa, vìa lòt lòt mśürànd ar pàs
pàr rivè tòst en San Loréns
par ültima preghiéra e lé
ent dü sicoòd, i ès tòst in cà.
I paramént, ra vôta grànda e scüra
in fèva a nün picìn ‘na gràn pagüra,
ad fiùr gnànca ona gàmba,
ma tànti bèi basìl pén
d’ona bèrba frèda e biànca
ch’a pendìva śö da e balaüstar,
I prèv ad sòlit, dü o trì con pôch cerghìn
dadré a l’altèr i dśìva sö ona spécie ad litanì
cón ona vùś śguarénta
e manimàn che lu i taśìva,
Piciòn, Jin e Cesarìn

cón quèich’ d’ün ètar
da en fònd ra ciéśa
i batìva ritmànd cón i bastòn
e bànch cón gràn fracasér, si … on ciòch
ch’a fèva cùl piché: tìch toch, tìch tòch …
da dè di brivìd da capunè ra pèl
e duvèi dònca e sübit surtì da tüt a ‘stù burdèl.
Flagelasiòn on còran,
e batidüra ad ra quarèiśma du còran ….
che nün p’ra stè tranquìl as trèvma
sùta u scosè da nòna entànt che lé
a stèva drìta en pé có’ u so ruśèri en màn,
dü trì minùt, e pö picìn picìn as fèvma sö
ent on grùp par vègn balìn püsè che ra granìś
parché cón i öc avdìvma śà ra sìra en prucisiòn,
cùl Cristu nèigar tüt maturiśè
cón a so Màma ad dré, sì .. ra Madòna,
pianśénta e purtè a spàla,
cón tànt ad carbigné.
On quèdar ch’u lasèva on gràn scǒnfôrt
cmé sùl a pö lasè dadré ra mort!
Che tüti tgnivma par trì dé

o parluménu fìn a ra merénda dar lundè.
S’andèva, pasànd a drìta dai pònt vèc,
fìn là ens Pianśnè e stà marénda
as fèva vèrs quota sìnc’ùr, o pôch pö ménu,
cón öv, dü, trì o quotar a balèt,
maghèri scür cmé i fìsa ad ciculèta
parchè buìd ent ar cafè e che a solìt
i surtìva ensèma a e tvài e da di cavàgn
chi dèva, ai pü ansàn bèi biceròt ad biànch
pàn e salàm o ètar, par nün fiulòt
ànca ona fèta ad tùrta.
Tüt ché! … Ma ché fèsta
lasö ens u piasalìn da dònda a pinéta
a vardèva śö ens a strè
e da là en fond, ra müśica schierè
a mandèva ona mèrcia réęl e trionfèl
ch’ a condiva ra stmèna
cón u so gràn finèl.

Pôrta Frangùla

Dèś archèt, növ piànt,
côn a pòmpa ch’a büta tüt lìàn
e mìa pö ad dü lampiòn:
l’è Pôrta Frangula …. Tu dìś mé;
ché, an gh’è ad vèrs a śbagliès,
cón u Sànt da ona pert
e cón ra Madòna cón e spàla u Bambìn
lé da ra cà du Boìn,
l’è sicür sùta prutesiòn
e an sa pö dì ad no, che:
Śnèr l’è amabìl cmè ar mèl
Aprìl fiurìd cm’on giardìn
Agùst frèsch e ventilè
Nuvémbar nuiùś, ma mìa pö ad tànt
parchè gh’è òm, vèc, fiulìn e spùś
ch’il rénda cürt e dùs
Che bèla cà l’è adès …… ma prìma?
Prìma …. Prìma …… catèrv ad lègn sèch,
màs ad gurìn da quarciè ar cü di fiàsch,
mèid ad fasén, śnèstar e pö aśnìn
ch’andèva e gn’va da i murìn
tüt i dé chèrgh ad faréna
e chi tachèva ent cùl ganc lé;
m ad nèiv che l’èria da u Càmp ad ra Fàm
passànd p’ru Bòbi, a rgnìva frèsca a séna fìn a mèrs,
E tànti ètar rôb, ch’an sa ricôrda pö.
Par nün Pôrta Frangùla
ch’a t’èvma vìsta adsè, l’éra pròpi ona gràn Piàsa
cón śgüiarör ch’a tgnìva tü tra strè,
léś, carèt, balèt e castègn sèch,
prufùm di prìm vìn ….. e pür,
en tuta stà rivolusiòn an gh’éra pòst adsé lèrgh
par nün picìn
Lasùma pèrd, lasùma pèrd …. A mia Pôrta Frangùla
Tànti rôb bèi e brùt e che e fèva ar témp
de giurnè da sigùla!
Incö dònca, mìsa lé cm’ona pèrla en l’argént
t’è pö bèla se ra ruśè a t’ha lüstrè sàs par sàs
e che da tè, tüt racònta a tò stôria
ad ra gént ch’a gnìva ar marchè
da Carèna, San Cristòf, Sès e Muiàs,
e lé ent u Bòbi śgiarlè da scaiàs
e p’re gùr parfìn i giràt
e dòp tüt sùl travèrs di sentè,
chi par fôrsa, chi par amùr, chi par dulùr
ma i pasèva prìma o dòp tüti ché.
Che ricôrd n’è restè,
cón i piaśì, i dispiaśì e mangàgn ….
oooooh, quànti rôb u mé Signùr
è mèi sucès en sènt àn!
Fôrsa dònca, fùm fèsta,
ona fèsta ad chìl cón ra crèsta:
eeee ….tùca nün, at dìś anca ar parchè
“sùta i èrch de Tu cà tüt en fìra
i èn pö cièr i discùrs di tò témp ….
spetànd dònca cha gnìsa śö sìra
a tò gént, tòst l’ha mnè on pulentòn …
….giür …, u vèra, crèda a mé, pü che tànti miliòn!”
Löna e stèl che ona va e s’ciariva
sùl dra piàsa murèt e risö,
‘dès cmé alùra i han vurìd vardè sö
par cönè cùl miracùl ad Pôrta Frangùla,
che sta sìra, cmé ona vôta, l’è restè sempar cùla.

P’r’ Enrica, a mia picéna incö 19/9/1978

E Éra gnìd ad dé fatìdich
N növ déś dé dra fèsta ad Pènaś
R ricmensèva cme tüt i àn,
I i sculèr tgnìd par màn
C cùla scòla birichéna
A a tègn sùta a “Picéna”.

Z Śö a Mìlan sa cménsa prèst,
E ent dü dé as sa bèle lèg.
R Rèsta endré chi an vö emparè,
B Bàsta! … us férma par ra strè.
A A picéna, l’è on griltìn
R renfursè da u scosarìn
I i compàgn mia ‘d pö grandìn
N nasìd fôrsi a ra matìn
I i starìsa mèi a cà …..

1 Ma ra scòla a ia vô là!
9 ‘eniavès bèn l’è on tèrn ar lòt
7 sùma tüt dabòn cumòs:
2 Dònca AUGURI ! E bòn stantòt

Pèrt par Milàn

Sàn Fransèsch, ra Madòna, Curgnè
e pö Dùrda, Cugnö, u Dègh e Barbarìn,
mné vö, mné vö cm’on peligrìn.
ma che gumòn, che grùp, che matunèla
da digerì,
l’è quèśi düra, düra, düra
cme ès dré murì.
Salüt a mìa cònca
a mìa valèda,
g’hô e legrìm a i öc
ent ar vardèla.
E trèi surèl pèra ch’e préga par mé:
Signùr misericurdiùś,
l’è on viàg adsé penùś
lasrìl vègn endré.
Davànti a i mé môrt
rèst lé cm’on ciapòn
dòp tüt cùst l’è l’ôrt
ch’un vèrda stagiòn,
l’è mèi pensègh mìa
fùm prèst .. dùma vìa.
Ma ar bòsch um salüta
e l’Érta, Pradègna …
cm’as fà fiö an vôtès
dìś mìa ciàu, maghèri arvèdas
ànca sùl có’ u nòstar Penàś?
Vurìs piànś, rìd e cantè
sùl Trèbia am compàgna lòngh a ra strè;
sôn sùl l’istès, pèrt disperè.
Ma vèdat mìa o mônd balòs
che lisiòn vègna da ra natüra …
prìma o dòp da sùta o da sùra?
Prôva vardè Préda Parslèra
o ànca Carèna opür Barbarìn
cm’is la bràsa u sò picìn!
Mé an dìś mìa ch’i m’han mandè vìa
ma mné vö, pèrt, par dònda an sô mìa.
Ùltr’a u mé cör, ch’an vö partì
gh’è on fìl, on fìl sùl, mé an và sô dì
ch’um tègna tachè, ch’am fa respirè,
l’è ona sperànsa … l’è u nàstar ad ra strè.

7/9/1979

U supràs

Gh’ne vö dra brèśa,
ma quànd sôn chèd,
advént ona furnèśa.
On pô,ruśnént,
adès sôn lasè da pèrt
ma .. dì, .. sìm dröva
a lüś cme l’argént.
A pònta e a cùa mùcia
cme ona nèv
g’hô fìn dù fìr ad büś
i üna par pèrt;
ciamài oblò, s’at vö,
ch’ i èn chìl ch’am làsa respirè.
Mè d’aqua però an ne vèd,
se mìa quèiche stìsa,
tra ona stirèda e l’ètra
quànd dòn, sartù
ad solìt i embastìsa
ona vèsta, on pè’ ‘d brègh,
on bèl vistìd.
Ar lavù,ànca se incö an fìsa pö adsé
l’hô sémpar finìd mé;
adès, i mé amìś i vàn eletrìch e a vapùr,
mé andéva e vô sùl a carbòn,
ma cm’e tirèva drìt e pìgh …
pö drìt cha ar fìl d’on spìgh.
Ètar an savrìsa fè
e càusa ra mudernitè di témp
sicùma an sèrv a gnént
im tègna chȩragràsia en su surè.
Incö, qualsiasi rôba vècia ha g’ha valùr d’on stràs
e ‘dsé l’è par mé, ch’a sô stàt u “supràs”.

Incö 22/9)1979

A stìva

A stìva a schèda davànti e mìa da dré!
A l’è ona bàla, gròsa gròsa, cme tè.
Cménsa saré sô e pôrt,
tüt e fesür e specialmént
chìl ch’a gh’è péna sùra ar pavimént;
siguìta mìa drèv e sarè
cme sa fìsa d’istè …
mèta sö dù bachèt, bastunìn o lègna
pusibilmént ch’an sìa mìa castègna!
Dü tòch ad lègn cm’as sìa
e pô bucòn ad rùvra da pö bèla
par fè … e tègn ra brèśa p’r a padèla.
Vèd bùì ona pugnàta ens ona stìva
ch’a sìa mìsa bèn e bèn cōndìda,
l’è on piaśì,
at sé cme advìś da véns on tèran al lòt,
opür ad iès dré mangè ad ra cùpa
o véns ona partìda pèrsa a scùpa.
Se pô a buì i fìsa dü balèt …
Da Bòbi a Rùs, da Rùs en Cìna,
ma an gh’è ad fögh pö sàn che cùl da stìva,
ch’a dàga chèd e pö sudisfasiòn
s’a t’è stàt fürb a śontègh on bèl canòn.

Incö 3)11/1979

Fraciüs

Ent a mia èria ligéra e tranquìla
e frèsca de Fraciüs,
ent e mI vìd,
péna péna tenśid
ad vérd, ad giàl, ad rùs
e ad mìl culùr iün dascompàgn da l’ètar,
lé tàca a mìa cà
e lé vśìn ar prufüm
ch’at dà i vasèi,
u tôrc, a navàsa
e tüt i üsdèi
an gh’è sudisfasiòn pö bèla
che taiès śö dù fèt ad salàm.
Gh’è ona mgnèga
on pùm e ona gaśìa
che quànd a vôta ar su
i fàn ànca ‘d l’ômbrìa
e tè, ànca stè lé ens on sàs,
maghèri cón dù nùś
e on biceròt ad vìn,
a ta scàmp mèś.
Ra tèsta an g’ha d’ustacùl
e a và distànt distànt
püsè che ar su e l’è bèl
pensànd da iès on pasarìn,
rìvè, vulànd, dònd a s’è fermè
a tò mént, i tò disègn …
Ièn vùl fantastìch,
ma ansün at dìśa gnént …
e l’empresiòn ch’at próv
an g’ha ‘d parént
cón ògni sôrta ‘d sentimént.
I bràs e gàmb, ra schéna
I èn lé ch’i spèta
da vèdat turnè endré
parché dòp tüt
ànca s’l’è bèl fantastichè
gh’è tànti lavù ch’a bśögnirìs fè.
Alùra at gìr, at mìsd, at gràt,
ma par lavù ch’at fàgh
pö che ètar at ta ripôś
cón tüt ra spìrit
che sémpr’u và a brasèt
cón u tò fisìch.
E mèi che ché dònda vurìsta andè?
Se sùl at péns ch’at pudrìs
stè lé tüta ona vìta
sénsa fè pròpi gnént.
entànt, ch’a fà vègn bèla l’üga
l’è sùl ar su rùs e fughént
che àn par àn e sémpar
a stémbar u la marüda.

Incö 19/11/79

Par ra môrt ad śìa Delìna

Oh śìa, oh śìa,
quànti vôt t’è vurìd fèm i gnòch
e mé an capìva mìa
cùl ch’at ma dśìv có’ i öc!

Adès ch’è gnìd śö sìra
e an sa vidrùma pô,
parchè ra vìta a tìra a tìra,
ma pô a sèra sö;

am vègna en mént
chìl témp pasè da fiö
a dès patòn, sasè,
fè di daspént sénsa che tè
an ta dśìs gnént

e cón chìl öc celèst
e dùs cme biscòt
at gh’èv paròl par tüti
e sémpar ad confórt.

S’a péns ch’l’è déś minüt
ch’an ta gh’è pö
e vìv śamò ad ricôrd,
péns pròpi ch’sìsa mèi
ch’a fìsa môrt ensèma a tè,

alménu par fè ar viàg
cón on śìa sénsa paüra
tànt sö p’r i senté dar ciél
cme in cà sùa;

cón ona śìa càlma, traquìla
e ch’a g’ha sémpar rôb da dìt,
śö par ra strè,
par fèt stè contént,

par lasèt mìa masè da dispiaśì
gròs o picìn ch’a fìsa
e cm’ a l’ha duvìd pürtròp
pruvè ànca lé ent a so vìta.

Tè t’hé vivìd adsé, oh śìa,
sichè l’è mèi savèi
che on dòp miśdé ad febrèr
ad chìl dé ché, t’hé traversè ra strè

e sénsa patimént da là en tar ciél
adès at vèrd tüta a tò gént
có’ i angìl biànch e biònd
ch’ ta stà datùran suridént.

Incö 21/2/1980

Vardì cme l’è valöri ar mònd

Vardì cme l’è valöri ar mònd!
e da ca l’è lèg ché …
an sa ne sôrta föra!
Entànt da mèś gh’è mìl prubléma
sicuramént da endvinè
e chì an gha n’ha,
u gìra e us ia và serché.
– Chi g’ha ar pàn un g’ha mìa i dént
– Parént tànt cme serpént
– Pànsa péna an pénsa mìa p’r a vöda
… e pö ancùra: da i amìś ch’am vèrda Dìu
che ai nemìś ci penso io …
e adsé lüciànd fra i pruvèrbi
e dispensàndan a dèstra e snìstra
o adiritüra mìa
as consulùm cón tànti,
ch’i pè ona litanìa.
Ra tèra entànt a gìra:
incö mé sôrt e tè at ta vé in cà
e dmàn sarà śamò l’arvèrsa;
opür, mé sôn contént
e tè at crìd di dispiaśì …
… ma, ma … piàn
che l’amalè l’ha sémpar purtè u sàn ….
E masìm , bòn o gràm ièn sémpar tròp
e p’r an caschè dònca ent a trapùla
as sérca ent mìl manér
da stè distànt da chìl ch’ièn chìmer,
ma se strada facedo a tè deprès,
n’empôrta quànd e se da spès
e sa ta stè mè e t vègna vöia da cambiè
cme da parèi dastèiś ent on bèl lèt
p’r a stè ens ar lèrgh envéci ch’ens u strèt,
pénsa che tüti a ièn bèi rôb, da màt
parché fìn da en prensìpi ar śogh l’éra śa fàt.

incö 12/9/1984

I öcèi

I öcèi,
che ràsa d’ona rôba bèla!
A parrìsa ona bàla,
ma adès am pè da vèdga
vèdga bèn e grànd e cièr cme mèi ….
… sudnò côśa i avrìsai
mèi enventè par fè?

Dü cü ad bicér,
pü o ménu spès e grànd,
pü o ménu rutònd,
on cavalèt ad ramìn
ch’u pògia pròpi ens u nèś
e dùstanghèt par r da mètiaérai sô
o mèi tachè tàca a i ôrìc.

Tüt ché?

Sì, pròpi tüt ché; ét lé
chìsti i èn i öcèi!
Sicür ch’i pèra pôca rôba,
ma pröva tè a vèdga mìa
e cme mé, duvèi lèg e scrìv,
guidè o enfrensè on’angùcia!

Sichè cm’as dìśa a Milàn
“né pôdi pü da vèdegh nò
Per mèt i ucèi del Viganò!
E mé sôn bèle prònt da mètia sö
a sfidè tùrna ar mònd,
parché an gh’avdìsa pö.

Scritta quando ho messo i primi occhiali nel 1985

A Pinùta

a Pinùta ….. sì a “Pìni”
l’è pròpi on bèl sugèt
adès, parchè a saros nasìda du vôt,
iüna en Italia e iuna en Cile,
ànca i sôd da tèsra at i ha cérca
incö, dmàn sémpar … a l’infinire!
La fàrala apòsta opür da bòn,
fòto stà che e càs dra Familia
i èn sémpar pén e mèi a tòch
e an gh’è fa fèsan meriavìlia.
As l’avìsma fàt nün stù Cumandamént
Cón e nòstar màn,
saìsa pasè incö e gnìd dmàn
lasànd endré sicür on tòc da sua stôria,
che tüti adès pudùma mandè a mimória.
Chi èl difàti cùl ch’an la sa mìa
che Ghèla, i sôd un i ha trè pròpi mìa vìa
e che Lé … agh và adré tànt a cm’on siùr …
…. déh Diego, fa mìa ànca tè ar Màlì
che un pèga né có’ ar cièr né có’ ra scür …..
tò! Ciàpa lé ona tèsra vàlida, tu sé, ché me na sbàli!

Charly, l’eletr’ch, ugh cònta sö che ad cudghìn,

i n’ha crompè ona frénsa da Bòbi a Sbararìn
e adès gh’è da paghè pü ad dü miliòn …..
e Lé cón a so flèma: Carlìn, dìśat da bòn? …
…. e arpiànd ar fiè …..
“ adès chi a i ha urdinè us ia pèga ….!!!!
Ma entànt ensèma a nün as fa a so ridèda.
A Bòbi gh’è l’Ambasciàtur Americàn,
e dai ra bànda a sòna lé vśìn Sàn Culombàn …
e Lé a pénsa sübit “ vöt śüghègh …
che agh sarà pür da paghè ànca chil lé ….
… bèn bèn, chi fàga prèstu, chi làsa püra !
Gnìrà da stémbar, tüti i pènsa śa
e come Dio comanda, farùma ra pulénta
e agh vurrà marlüs, lugànagh cumudè
e tànti ètar rôb
ch’a cùsta on mònd e on sàch ad sôd
e Lé bèla tranruìla pensànd a stà pulénta,
as fa curag, a pénsa da spénd gnént e …
se ad rôba an gh’né sarà … i la mang’ràn sènsa!
E sübit dòp chìl dar teàtar, i vègna śö
E i pèra fèl a pòsta;
parchè i han recitè i vö ra pìsa
… e a Pina: “èi màt, me an pègh gnàn’ ona stìsa!”
Ona murèl ad iètar témp, l’ensęgnarìsa adsé:
“ Oh Cumandànt, cón Te a pàsa ra pagüra
d’andè tòst en malùra!
Sichè sarùmla ché, parchè on Generèl
denuminè …. Pinùta, u vèra on mònd,
se cón i sôd ‘d ra Familia, u squèdra ànca ar rutònd!

Dòn Giaśént (Al secolo don Giacinto Pugni)

Miràcul !… miràcul! ….
E vuśèva e dòn surtènd d’en ciéśa,
miràcul gént! …..
còn gràn evśedamént
… “ A Signùr a muvìd ona màn!”
Am ricôrd cmé as fìsa tsé dès,
Paròl, crìd, ch’a surtiva d’en bùca,
vùś ch’andèva da pôrta a nigòsì
e che es fèva pü sémpar ensistént:
tànt cmé quand at vèd piöv
ens i tèc e che e gùs,
prìma e süga, pö e bàgna
e pö dòp grònda sübit i cup.
Bòta gént as vansèva a vardè
dòn da in cà
e śbalsèva ens ra strè
e ra piàsa dar Dòm, ànca sénsa ès fèsta
ent on atìm a sìéra empinìda.
Spaolónsi, religiùś par ecès,
cón on öc u vardèva da śbièś,
cón l’ôricia ch’a dèva
ens ra pôrta u sentiva
e taiànd śö ra stòfa ai cliént
u friśìva par savèi quèśi gnént.
Sùta o pôrtagh, giuvanìn u barìsta
Cón a sò èria tranquìla
E sicür cmé dré fè on cafè,
u scrulèva ra tèsta vardànd
tgnénd i càn cón ra màn e spetànd ….
E nutìsi a girè e fàn prèst
Ent on dìt il sàn śà en San Fransèsch
E me rìv da mé pèr en bütéga ….
….sô’ en ritèrd, ma sô pr’pi cmé dìgh:
“ Dùma śö …siiii è sucès ..
che .. ar Signùr l’ha fàt on miracùl!”
e mé pèr,
“ …oooh! Ma dabòn? Va, va avànti
che mé dòp at ciaprô …”
L’empresiòn l’éra cùla ad vègn śö
ma chisà mèi …. se pü tèrdi pudrô! ….
Có’r fiè gròs e ar cör cmé ona bòmba
mé vùl vìa e quànd a sôn là,
don Giasént vèd tranquìl cmé on batìsta
che có’r màn u fa sègn d’andè a cà.
Cesarìn, u sacrìsta,
lavurànd dré ona ténda
rént on Cristu
mìs in crùś dümila àn fa.
L’èva mìs, par fè on grùp, föra i bràs
e i öc gròs di cristiàn entr ra scür
i èva vìst möv ar màn dar Signùr
Dès davànti Don Pugni e mé ad dré,
rivùm lé ent ra bütéga ad mé pèr:
«Dònca Rìcu, ét sentìd ànca tè?»
(cón gràsia e cör suridént
che pudìva avèiga sùl don Giasént),
«Sì … sì è gnìd déntar
par dìm’l’u mé fiö»
(continuànd a cüśì a so schèrpa
E vardànd se dar vôt séra lé)
«Côś’ne dìśat?»
«mah! An sô gnàn mé ..»
«Ma siùr pèruch, pö dòp,
Cm’èla andàta a finì?»
«Eeee .. u mé fiö, se ar Signùr
u vurìsa fè miracul
grànd e gròs cmé da spès vö ra gént,
nün sarìsma ché tüti a fè gnént.
Vèdat mìa che sultànt p‘r ar dabśögna
Tüt ar mòn u s’arcmànda ar Signùr,
parchè tüti ra vìta is l’ensógna
cmé ona strè asfaltè cón di fiùr;
dòp, pürtròp cmé ar viàg u n’ensègna,
vdùm ch’sùm ché scunsulè a patì
ch’l’è on quęicôśa che ansün vö capì.
U mé òm, l’è bèn giüst rivòlgias ar Divìn
che lasö l’è adritüra sublìm,
ma ché en tèra vardùmga p’r ar fìn
p’r an vèd rôb ch’ i èn sénsa confìn.
Tèrdi, ma tèrdi bèn …
as gha rìva a ra ménsa dar Ciél
cón e gràsi e i piaśì dar Signùr,
ma a ra fìn, trutarlànd dèśi dèśi
e prégand sùratüt cmé vö Lü»
Ra vritè, a gnìva adès da on Sànt
Cm’éra stàt en tra vìta Giasént,
vurénd pôch, contentandàs ad gnént.

Ra strè dar làt ens a Ruchèta

Ma par nùm …. Par nùm bàgai,
ar pòst ad blòch ent Dùrda
l’éra on schèrs; ….stì ‘ténta fiö

fermìv mìa par ra strè …
e si spèra …
trìv par tèra!”
L’è bèn vèira che a Ruchèta
l’éra lé a dü pàs,
ma ra strè l’éra
strèta e péna ad sàs
e sùta uservasiòn
ad tüt chìl bùch
da fögh e da canòn.
Nün gnìvma picìn picìn
cmé ra granìśa,
sfidànd u cièr e u scür
ch’a gnìva cón ra sìra.
U mènagh d’on pügnatìn ad ràm
strèt en tra màn
e ar cör a sént e trénta
o fö da lé,
prima ch’a fìsa scür
gh’èvma da vès endré
ànca se fìn a déś ùr
l’éra cièr cmé dré sìnch ùr
ché l’ùra leghèl a la vurìva adsé.
Par rivè lé tàca a grè
ch’an l’éra gnàn cmé ona portùsa,
gàmb en spàla, fiè taiè ….
ànca du, trì cùlp ad tùsa
pö finalmént sentùm e vdùm u càn
ch’u vègna incòntra saltànd
e na sréna ra vùś ad Fernando
ent ar ciamèl endré …
e cón Fido e fiulén ….
…. Lindaaaaa ….. Teresaaaaaa
E vàch ièn śà monśìd
Ar làt l’è bèle prònt:
iün, dü, trì e quota
e on lìtar l’è fàt,
iün, dü, trì …..
… ma entànt a Pìna as fa
ens ra pôrta e a n’arcmànda
da fè prèst a rivè alménu
lé dar càmp spurtìv ….
E picén e vurìsa giughè,
ma an sa pö, bśögna andè …
tśé vdùma turnè endréra
e cmé ragnànd scǒmparì sùta u pôrtagh
entànt che nün arpiùma ra strè.
Ripasùma lé en Dùrda
ens a bdàgna par nün lònga, ma lònga,
dasmentgàndas dar mònd
e cón l’ònda dasmenghéna
andùma fìn a cà giügànd,
damèś ciodén
e vèrd dastèiś ad càmp.

Ent ar Museo Etnogràfich dra Valtrèbia

Se ent on sùrch as trà ona sménsa
nàsa on mònd d’entraprendénsa.
Büta ôrś vèsa e barbìn
par fèi cöś gh’è u camìn,
ma as nasìs èrba p’r e vàch
ché i atrès ‘c lavùra ar làt …
e se advénta piànt e ràm
gh’è ché e rèśgh du falegnàm.
Spònta urtàg ôpüra gràn
ièn da bùi, dént’ent ar ràm
cón mìl tràpul dra cüśéna
s’at vö avèi ra pànsa péna;
par ar lìn, lèna e cutòn
gh’è ché u tlèr ch’ manövra e dòn,
gh’è ra mèlga ens u surè?
Dröva u vài da daśgranè,
crèsa vìd cón ‘d l’üga féna
èco! Ché a gh’ ra canténa.
e, ògni anèda a riśült’rà
quand ra fìn tüta s pèis’rà
…..e se pôch fìsa ra bśè
ché a gh’è e msùr par trabuché ;
dòncaon mònd ch’a l’è pasè?
… e da sùl u s’è dasfàt!
Ché s’an gh’éra atès adàt
as pudìva andè par ràt!
Sa vardùm stì bèi ricôrd
mèi ès vìv ché śamò mórt.
Püsè iér, ma ànca in cö
manuvrànd sö e śö i faśö,
sùrch par sùrch …pö rivè on fiö
… ché gh’è u lèt, da metal śo.

Par carnavè

L’è Carnevè, l’è Carnevè
l’è giüsta r témp
d’andè en agitasiòn
e fè tànta cŏnfüsiòn;
l’è ‘dès che nöt e dé
as pö saltè e pirlè
fìn quànd s’agh n’avrà ‘sé.
Śà, Carnevè, un và tranquìl p’r e strè:
bùca lèrga, farsö, fistòn,
màscar culurè
e déntar ona gràn vôia da balè …
… ch’a ciàpa vèc, picìn cmé grànd
e as férma lé tra cör e gàmb;
vôia da dè föra da màt,
da tènśas có’r nèigar di stompòn
mèś bruśatè, da bèiv,
da s’ciòndas cmé ‘d fàs vèd,
da cantè cón tüt u gargatòn
sùta on faciòn d’on gògn, bèl, ròsa
e fàt có’r carton.
Sichè, s’an ta pö stè,
ciàpta ona piòmba dònca
che ra scüsa a gh’è
e bèn bèn giustifichi:
vöt mèt …
se en mèś a tüta «l’èria culurè»
a fè stravèd
a rìva Carnevè!

I vöd embutiliè

«Śìu, sa gh’è ra löna bòna
admàn vô ar Bèd a embutiliè».
va pür che mé hô śà incontrè a Venùta
e ra löna l’è cùla ch’an l’è rùta!
Però am mancarà
fôrsi on quèiche vèidar
e là par lavurè,
an vurìs fermèm a mitè ….
Nooo ..nooo, sta tranquil
Che on pö tèrdi gnirô sö còn tüta ra bànda
E mętarùm a pòst tüt cùl ch’a vànsa!
Và pür che a ra matìn
còn mé cügnè tacùma vèrsò t ùr,
ma quànda a bàta e vündaś ùr
am mànca pròpo i vöd
e stùm rembè a tàca ar mür
spetànd u śìu bèlòc
e vardànd stù biànch
ch’u pè’fàt da de gùs
d’ona ruśè tànt ch’a l’è cièr,
da di balìn dar ruśòli tànt
ch’a l’è amabìl
e dar prufüm miliùr
ch’a l’è d’ùltra mìl fiùr.
Bśögnarìsa strénśal
ent on damigianìn,
ma an gha l’ùma mìa
e dsé, raśunànd pensùm
ch’a fìsa mèi di butiliòn.
Stùm lé entànt ch’a vdùm
Pédar ch’u rìva cò’u śìu
ch’u tàca a dì sö tsé:
«Na stà a piè ad pagür
parchè prìma ad miśdé
i t’enbutilieràn fôrsi ànca te».
Barbòta e dìśa sö, ma péna ad dré
rìva i “Gerberti” ch’a pè’ chi śnòba tüt,
ma śà dòp dü minüt
òt, déś butìli e rèsta lé ens ar süt.
E me schersànd
«Dśì fiö gh’ìv dré di vöd…
ôpür lé da cà vòstra… »
E Piero .. séri séri u fa:
«Noo …ma i procurùma nün»
Tra ona cantèda e l’ètra,
(e te cuiòn ar bèiv ciàmal adsé)
Pasànd ar témp, a rìva tòst miśdé
E giüdicànd si o no a öc,
manchèva trénta vöd
par piègh ar pé,
s’enténda, cùl da damigéna.
Ra sèid di nòstar “bersalié”
ad chi témp ché, śà ôrfan da pü àn
e che is purtèva a cantè ent e campàgn
gnént endré còn tànta ad pànsa,
da parèi quèśi, ar grùp, in gravidànsa,
ca matìn lé l’éra tànta ma tànta
che, sénsa dèsan, ent on dìt e fàt, i èva sbarachè,
sì trénta lìtar ad vìn e tüt par completè
on lavù, ch’a l’éra sùl da paregiè.
Sichè con fôrsa e con curàg
par pariciè i vèidar vöd
i strangusèva śo i pìn sénsa pietè,
mancàndagh sicür gnént,
cmé predisiòn l’éra du śìu ….
embutiliè ànca mé.

Disperasiòn

L’è brüt viagè da sùl
ma se a tò sòcia ad viàg
a gh’ha da ès a tua disperasiòn …
…gràma, ma gràma bèn
a l’è ra compagnìa!

Lé a tèśa
e te at ta pèral mìa
e pàsa i ùr, pàsa i dé
entànt che enta tò tèsta
lé a rònśa cm’ona bśìa.

L’è cm’ona śèca
tachè tàca ra pèl,
morire! …An và pö vìa
e a sôrba a sôrba

e an sa pö mèi dì
ch’a sìa mórta,
parchè an ta dà pèś
e p’r’ansün vèrs.

Te at péns, e at fé i tò cönt
e lé at vèrda cmé par respond
e alùra te, par pièt curàg
có’i tò pensér t’incméns da càp
e a saà adsé fìn ch’an da crèp.

Sént .. sént … sént … (dedicata alla Sig.ra Mentina Orsi)

Sèt cón sèt, quatordàś con darsèt,
quarantretrì e dudàś i fgàn sént!
Sichè ardupiùma.Mentìna, parchè
nün a farùma duśént.
Evìva i àn, chìl sénsa malàn,
ma ànca i gràm, s’in fàn di gràm dàn!
Dśì Mentìna, andùmai on pö endré? …
Saros bèl vèd e pégar e i stalìn,
ôpür ra compagnìa di fiö brichìn
o maghèri ànca a Vrélia ch’a dasföia i muròn
par mèt sö i bigàt ad tànti padròn;
…ma dśìm on pö u truvarùma mèi ar témp
da stè lé on pô a fè gnént ?
Parché ché ad lavù n’ì fàt tànt
ent cùl témp ch’a s’è dré a gnì grànd
e parchè ad guèr e ad mangàgn
n’i śà vìst ona sfrénsa
ch’a l’è mèi ch’a sìa pèrsa ras ménsa.
Ah sì, a la fa lé ra stôria a sò strè?
Ma che manéra, nün gh’ùm d’arcmensè
a cavè śö dònca i öcièi,
mèt e schèrp p’r andè a balè
na Nadèl a carnevè,
fè dar pàn e pö dra pàsta
e mangèn d’avèigan bàsta,
sénsa crüsi e sénsa tèma
par duvèi fè ar cü ad i angùc
che l’incrèna e gh’èva rùt
e parlupö en s’enfrensèva
e andèvma a aqua e bièva!
Adès gh’è tüt cón pôca spèiśa,
pàn, ricòt déntr’ent a mèiśa
e da bèiv, bröd e siròp
da puciègh déntar i biscòt.
Ma u biscòt che incö vurùma,
l’è d’on ètra qualitè:
pèś, giüstìsia, tranquilitè
cón tànti fiö a a nòna en mèś,
sudisfàta e sùl cunténta
e da nvùd ne gnìsa trénta,
che sént àn i ùma müciè
e andànd cme a rapulè
ètar sént o fö da lé
tè Mentìna t’arguiarè.

Ritràt du Blàch (Al secolo Natale Zerbarini)

U Blàch …. U blàch …
l’éra l’ünich ent u sò mistè;
par fè l’eremìta,
u crèd bèn ànca mé,
l’è bàsta on minüt difàti
e mìa trènt’àn
e t’è sübit strach.
Sicür che vìv da sùl,
laśö ent u caśòt, sùta i Pradìn
dev’ès stàt bén dür
tirànd ra sìra fìn a ra matìn ….
….e alùra u s’éra mìs in cà
par stè in compagnìa,
sìncu galén, dü gògn
e on bisòt da aqua dùsa.
On elmèt da tudèsch
sùt’u camìn, l’éra a pügnàta
nèigra dadföra,
ma lüstra cmé l’argént da déntar.
Ina tulèta da chèran par bicér,
ona furséna ad lègn cón pôchi śbrànś,
on curtèl bèl mörè fratàn on sàs
e on cüciè, ch’u parìva quèśi büś
tànt ch’a l’éra consume da üś,
i èra ar curéd da sua cüśéna schèrna.
Cmé schèrp u mtìva
on pèra ad socùl
buschè cón a maràsa
lòngh e lèrgh cm’ona paisa.
Sùta on capèl,
śgnìch cmè on anvìn męlfàt,
piùvìva śö da mèś a du parpèl
ona lüś taiénta cmé a làma d’on curtèl
e cùla bèrba biànca e süta
e sèca, nèta, lònga e bèla
l’éra argülè sö en fònd
cmé u mènagh da sò śdèla,
drövè d’argöi ògni sôrta ad bèn di Dio
ch’a nassa ent u so órt.
Camìśa da suldè cón e mèś mènagh
e brègh ad tèira rüsa
che pardìva en fònd tüta ra cimùsa;
u gnìva a Bòbi ànca du vôt ar dé,
ma sémpar e sémpar a pé
có i sò ôrtàg.
Trèi rôb du Blàch,
ùltra che a bìsa
sarà difìcil bèn da daśmenghè:
ar riśòt conservè ent i fiàsch
p’r on mèiś entrégh,
a biciclèta da bersalié
drove èpar pasè prim a Bòbi
sfidànd ar “Gìr” dar quarantòt,
sénsa gùm, davànti ed dré
tànt da ciuchè cón i serciòn,
pistànda l’asfàlt, cmé onbèl tulòn
e a ra fìn a maràsa ch’u purtèva ensa ar cü
e che lé a rénta ar trentadü,
falénd ra bànca e sarànd sö i spurtèi,
l’èva vurìd drövè cón e paròl
…gnì föra pasarìn, dìm i mé sôd ,
parchè o prìma o dòp av tài ar còl …
…ma cuerént cm’a l’éra stàt ent a so vìta
ciapànd i sôd, l’éra restè eremìta.

A BSA ad Marchǐn

Da fiö s’andèva a scòla
Pasànd ent a strèta del Pozzo e sö vìa
Dònca davànti a i èś ad Titu ad Carbunèti.
Mìa on ènma, mìa on càn
E machìn an sèvma gnàn côś i èra;
gh’éra sultànt iüna o du mòto ens e röd
e vèrs i trì bòt, Pìpo Doràti cón ra curiéra.
Natàlu, Otàvio, Cìno e Bòna e pôchi ètar
padrònm da stì vapùr, ona vôta ar mèiś
i fèva cón ra mòto sìe nò ar gìr di dü pònt
e par fès vèd i gnìva da Pisèi
a piè ar cafè cón a biciclèta a fögh,
che purtèva prugrès e tànt ad növ!
Dadré i pilàstar ad ra piàsa dar Dòm
e du Rì Grànd, i fiö i sa s’ciondìva
quèśi quèśi par pagüra dar fracàs chi sentiva,
ma quànd i ne vdìva iuna férma ent i paràg
i fèva ra cònta vün par vün a tüt i ingranàg.
Ar dé d’incö, ad mòto as ne consüma
mìa, ménu ad iüna a l’àn,
ma alùra chìl ch’agh’ l’èva
il tgnìva mèi che ona relìquia
sì ch’a dvéntèca dificìl vèdna par e strè
e ànca chi ‘l drövèva par lavù
i brugnèva da spès, parlupö tra lu.
Incö bàsta on butòn o fôrsi pèś,
che a mòto as tìra vìa da mèś,
ma ad chìl témp là as mśnèva ona giurnè
par pö a ra fìn duvèi ànca pôntè
s’at vurìv cmé a cavàl d’on èś
fèt purtè en gìr en pèś
e tüti i éra mista se parténd l’andèva bèn
e s’in finiva ent on vùl déntr’on bel müc ad fén!
Ca matìn lé u Brùno l’è dasprèsia
e u vègna śö da cà cmé ar vént cón stà BSA
e rivànd da a stàla ad i èś ad Tìtu
lé tàca ar magaśìn par piè sö i fèr
e pö cmensè ar lavù,
u blòca ar gàś e dsé u gha smôrsa ar cü.
Sichè u fa sö du śdèl ad rôba d’arbuché
e vìa ch’a l’è prònt par ‘rmŏntè
e alùra par partì, śö ona psè ens u pedalìn
e pö du, trèi e quàtar
ma l’è pèś d’avèi da fè cói guàtar,
che a mòto né an sa spòsta né an sa möva
tànt che a rafìn u mòla ànca e su próva …u próva.
U Gìno u rìda
e cón mìa méni ad sentsinquànta cùlp a vöd
u pröva a mèt a pòst e rôb,
ma gnàn par sògn, u süda u süda,
ma a mòto a rèsta lé, ànca s’u spüda.
Aldo e Carlèto i pàsa ànca lu lé
ma cmé tüti nün i vàn ancùra a scòla
e par mé ch’a vàga lu, ad lìbar in ne mòla …
sichè an gh’è gnàn iün che a u Gìno ugh dà ona màn
e dsé as fa curàg u Giàni ch’u pröva f’n admàn.
Ona BSA, génte cara, l’è ona BSA
e agh vö on bèl rispèt …
e spèta dònca on pô
che piàn piànìn m’armèt:
drèv tùrna ar gàś e sèr sö l’èria
e pö śö du trèi cictèd śgnicànd ens u giglôr.
Pòm pòm bùm bùm … tàrrr ….tàrrrr
pö u tìra l’arcivèlvula
e dài che adès gh’è tüt i tòch ch’i trèma
ma … piàn, piàn che par partì agh vö ancùa tànta flèma,
Pè propri che cm’on gnént
adès a mòto a vùla vìa
envéci a trà du bòt
e an pèrta pròpi mìa.
Ona BSA, l’è ona BSA
Bèla, maròn, stupénda, peśànta e ardita,
ma sùl par partì agh vö tüta ona vìta!
Tsé dès, u Giàni ch’a l’è quèśi stràch
ul mòla en tèra tànt cmè trè śö on sàc.
Ent on mumént, ma fôrsi ent gnàn iün su
e röde s mèta a fè tànt cmé on gìr
e vìa che mònta sö sùra ra gèra
en rìva a on müc ad sabia
ch’u sàlva a ra mèi quèśi ona guèra.
Par tüti i fiö che dès i vègna endré da scòla,
a mòto ancùra lé, ai tìra cm éra còla.
Sì, sì, che meravìlia ona BSA
pòm, pòm … bùm ..bùm …tarrr…. Tarrr
che bèla, stupénda e ardìta ….
ma sa và sémpar adsè Marchìn e fiö
i sèra sö ra dità.

E ….. sti nutèn

E stì nuténlòngh cmé ra quarèiśma,
cón stà löna cièra, ma cièra bèn
da parèi quèśi giàsa
che pö a stà lé
lasànd vèd sùl ona fàcia,
tànt che t’é sùl e müt
an ta pö che tuchèt
par vèd s’tè vìv dar tüt …
… èia pôch bèi?
Ona bèva d’èria a giöga
Cón du piànt …
Iüna l’è ona gaśìa,
l’ètra l’è ona castègna d’Éndia
che cmé dar dé ànca adès a fa ombrìa.
I spigh di campanìn
i ślònga śàc scür
sùra i prìm tèc de cà
par pö très śö ens e piàs
e perda sö p’r i mür.
Ar Castèl, u stà lé ad guèrdia
da en àlt du so paiś,
entànt che l’àqua dar Béd
agh lèva i pé sùt vùś
par dòp quèśi rugnànd
ciuchè ent u canè,
ch’u möva bèn quàtar mürìn
e surtì föra lé da i órt
rént ar Pònt Vèc ….
Lü vèc ar mònd
U stà cm’on rè
ns u cavàl ad Trèbia
cón l’àqua ch’a śgüia tra on ciapòn e l’ètar
e ra löna ch’il carèsa
e cón t stù argént
ad nöt e ad dé, quèśi queśi,
pè ch’il tègna sö cón gnént.
Pasiént e tranquìl,
un sénta gnàn ar galèt ….
Lé d’atùran, cón e rèn
han śà taśìd i grìl e s’è śmursè i cǒchìn
par lasè ar pòst
a e bèi nutèn du mé Paiś
e tè par gôdai,
an t’è ad tirè ad respìr.

Adsé cménsa ar dé

En mèś ad piàsa,
dü càn baiànd is dàn ra cùrsa
e u spasìn śà stràch
da tirès dré a galiòta
envéci da dègh quota spasurè
par ra brèiga da möv ar màn ona vôta a pö
ugh vùśa sùl adré.
As cénda quèiche lüś
A as drèva a prìma fnèstra
On ômbra biànca,
śbadaiénta e ancùra endurmentè
a vèrda föra p’r a stà vùś
ch’as sénta adsé bomùra
e sùl par cariuśè.
Du dunèt e on ètra,
péna péna dadré,
fàt sö ent i scièl
e a risvòla du paltò
e vàn ad cùrsa cmé s’igh
caminìsa adré e cmé trutlànd
e s’enfrénsa déntr’en ciéśa.
On cadnàs, cridànd
tànt cmé fìsa
dré a masè on gògn,
u dà ens ar finèl
cmé ona bòta ens u pirtòn
e dòp on sicònd ra lüz ad l’andìt
a làsa vèd surtì l’ômbra d’on òm;
l’è l’autìsta de curiér
e fôrsi sulamént on camiunìsta
ch’u gh’ha sprèsia ad partì
e surténd ens ra strè u spüdàcia,
us vèrda en gìr,
pö us gràta ar cü,
us trà u capèl ens a bargnòcula
e u sparìsa sùta i pôrtaghvà
a ra manéra ch’a ta śbüś
cón a furséna on gàl
par vèd s’l’è ruśulè.
Entànt che ar cièr dad é
u fà śmursè I lampion,
trì òm, piàn piàn, cmé du lümàs,
i enfrénsa enta buchèta
ad ra canténa on müv ad lègna
ch’u tègna tüt ra stré
e l’è quèśi cièr dar tüt,
ma lu in sa scalména:
«oh! Se ar trafich ad chi và a pé
Us fermarà … bèn bèn,
i pasaràn dadlà!»
I òm dar Comün
badì e pìch en spàla
raśént i mür i rìva lè ens a piàsa,
i tàca on schèv, pö i piànta lé …
s’è rùt ar Bèd! …Và àqua dapartüt!
…. alménu dar castèl fìn ens r’Müt!
E prim saracinèsch es lèva sö
e i ànt de bütégh vèc, calàndai śö
e làsa vèd tüt cùl c’s’è pariciè dadré;
e latér i han fàt ar gìr
e ièn śà gnìd endré;
a campèna ‘d ra scòla
e dà’ ar segnèl d’andè;
i fiö pö grànd i mèta föra u nèś
cercànd da compagnès lòngh ad ras tè,
i ètar picìn i spèta a màma
o qualsiasi étar ch’ ia compàgna.
Adès ra strè l’è on atìm,
a s’incrùśia ad mìl senté
ad gént ch’a và e ch’a vègna a pé
e ar fùm ch’us lèva ar ciél d’ent i camìn
mis’ciandàs sö cón l’èria
e sübìt sparénd,
u làsa tüt endré,
sichè a Bòbi cm’ent ar mònd
è bèle cménsè ar dè.

Par Pôrta Frangùla, i déś da stémbar 1994 (In morte di Giuseppe Peveri)

N’è mìa ch’an sa vòbia
fè fèsta …
ma cm’as fà vès alégar
quànd as g’ha
on grùp en tra gùra
ch’un và né sö né śö?
Adsé envéci da cantè e balè
p’r e st’àn, scrìvùma ché dù rìgh ché:
“Gh’éra ona vôta
Pôrta Frangùla,
e da rèst a gh’è ancamò,
ché p’r’on dé a l’àn
a ‘rguìva a so Gént sùta i déś pôrtagh,
ufrénd u piàt pö pôvar e pö siùr
ch’a gh’è ar mònd .., ona pulénta!
Sichè, dirùma adsé,
pulénta, pulénta incö
fùma séns’ ètar sénsa
gh’ùm tròp dispiaśì
e sarìsa düra da digerì;
però, ièn bèi i ricôrd
che, ànca se brüt
i rénda i òm fôrt,
amabìl fra lù,
cón pôchi cansiòn
cón tànt sentimént
par capìs fra a sò gént,
p’r avèi fôrsa da déntar
e reśìst ens a sta Piàsa
ch’vurùm cói risö
ch’in ricôrda che prìma o dòp
o ent iün o ent l’ètar
sa scapüsa pürtròp!
Adès, ra löna l’è cièra
e ar ciél l’è blö
e vègna śà sìra …
ma a tò gént l’è ferìda.
Fùm fèsta, fùm fèsta!
L’è pùr stôria d’incö
che u Gostìno gh’è nasìd ànca, o fiö!
… ma sì, fôrsi admàn
opür on ètar àn
sì, sì ne pàsa de rôb …
bèi e brüt, giüst e rùt …
ma ra Piassa ….
… ra Piàssa an na rèsta!
E l’àn ch’a vègna … fôrsi
farùma ra Fèsta.

Incö 10/9/1994

As tàia l’üga e as màngia ra pulénta

A u mé zìu Ugo ad Galèt al secolo Alfredo Bellocchio

U śìu Ugo,ch’a l’è on bèl tòch d’òm,
l’è dréra ch’u ména
on bèl pulentòn.
Nün sùma lé, masè da e cavàgn
e spetùma u bucòn,
ma lü, sì u śìu
un presénta sùl on bèl pansòn.
Apéna stravachè
e ancùra buiénta,
on piàt cón marlüs
ut tùca tè, furmài p’r i fiö
e ad pulénta on sparlüs,
cunìli pôch
p’r ar signùr Campara
par fè ch’un tràga
mìa sö l’ancòra:
e dòn ièn tànti
e u so lavù
l’è da servì tüti có’ i guànti:
u Ennio, u Ginu.
Mali, Gibu e Pino
ensèma Giuvàn e nòn
e u śìu Dino!
L’è sùl pulénta, ma as capìsa
ent düśént manér e dòp tüt
pütòst che rôba vànsa
l’è mèi ch’a crèpa pànsa …
… e u śìu l’è lé
a ra fìn da filastròca
e cùl ch’un mèta en bùca
u trà ent a sacòsa!
Vìva vìva, ra pulénta
cón tüta a so sciénsa
ch’a gh’ vö par fèla
e u śìu (Ugo) che cón tànta pasiénsa
vèrda bèn ent a futugrafìa
ad fèt ona magìa
u n’ha mangè pü ‘d trénta!

Incö stemmar dar 1994

Par u Pino Faréna (Giuseppe Farina)

Pino …..
Quèśi on sécul è pasè
Par turnès a incruśiès!
Dsé as rinóva i bèi ricôrd:
séram giuvàn, sérma fôrt!
Tè on bèl òm, criniéra scüra
fìn e sciòlt en tra postüra
si che tànti i éra e dòn
ch’ét cantava en ré bemòl.
Prìma ancùra ad rìvè lé,
vìta gràma e lé con tè,
trì fradèi cón e cavàgn
quèśi vöd sénsa laśàgn,
che es mangèva sùl ra vgìlia
quèśi sémpar en famìlia.
Büstarnè, pèiar rusèt
e pü avànti castègn sèch
l’éra a nòstra culasiòn,
có’r diśnè e i urasiòn,
pö en lèt da tenebrì
cón candèiar fàt a sì.
I balèt cón e pargàl
l’éra on pràns da Parsifàl
ma ànca rìś o rìś e làt
l’éra śà on mangè da màt.
Dòp có’r témp è cambiè ar mònd
gnénd ad mòda i gabamònd
e tè òm ch’a t’ér in gàmba
śö, at vé déntar ad ra Finànsa
e śbat’d lasö a Udìne
t’è ciapè damèś l’incudine,
se fè vita sémpar là
o da sès gnì endréra a cà.
Ona spùśa pö at ta tróv
e cmé quànd as và ens i öv,
on bèl fiö e ona fiulèta,
rìva tòst tàca a grilèta.
Côśa vurìvta ö da dsé?
L’éra pèś andè sö ar Bòsch
o purtè i bidòn dar làt,
s’at vö, vìta da resgòt,
ma ch’a dèva on güst da màt,
l’éra tànt cmé on büslòt
déntar ad tüt, sì …on gràn riśòt,
ma cón gràn sudisfasiòn
ch’l’éra ona prutesiòn.
Se ent ar mònd và tüt p’r ar giüst
an gh’è quèśi gnànca gust
a danès l’ènma e u pré
parchè tüt stàga en pé …
L’è sicür, ent a tò vìta
at gh’è avìd ad i àlt e bàs
còntra chìl agh tirèva i sàs,
ma ché ad frònt a ra giüstìsia
fôrta cmé i cavài ad Friśia
an sa pö śbaliè d’ un dito
có’r contròl ch’l’è cùl du Pìno
che vistìd tüt da suldè,
us s’è rùt l’ha lavurè,
ma pö dòp sarè ra stôria
tüt e rôb i èn in glòria.
Par tè dònca a sòna dsè:
“ Vìva u Pìno cón i so fiö
par sént àn tànt cmè incö”

Carnevè

Evvìva …
ar fistòn cón i màscar, i farsö;
a Bòbi a giurnè
la fa i grànd cón i fiö!
Da déś e pü àn gh’è on riturnèl
che dsé u pìca tànt cm’on martèl:
“ Quèśi sémpar pôca spèiśa
cón Ra Familia Bubièiza,ma sémpar tànt da diśnè
a séna grànda par pö ripuśè!”
Vèrda tè ma par pôch o par gnént
Mascarès l’è pür sémpr’on piaśì,
gh’è lé sübit da divertìs
pôchi o tànti e cói barbìś!
Cménsa tòst cón quèiche bàl
E monfrén en alegrìa,
mèta i èr cmé chìl d’on gàl
ta tristèsa a vul’rà vìa …
L’ucaśion ta gh’l’è ens on piàt
trèla vìa at saris màt! ….
Sichè dònca, ànca té,
pôch, ma on sôd
trà śö tòst ent u capèl
par ra vita ad Carnevè,
che par sémpar e par tüt i àn
nün vurùmà rinuvè.

Carnavè , i ventòt ad febrèr

I lèva e strè

I lèva e strè … i lèva e strè!…
Föra tüti vardè,
Nìto, fa prèst, da dmàn a pòmpa,
tàcla lé tàca a buchèta,
mòla bèn l’àqua e tìra a manghèta
śö vèrs a Mulèta!…..

Agh vö pôca siénsa, ma pôca bèn a capi
che l’àqua a và a bàs da sùla
e agh vö sémpar iün cón en màn a spasùra
p’r’ an fè biastmè padròn ad cà, ad nigòsi e ètar
che l’àqua: …. A pàsa da e buchèt
e l’è śamò un canténa … an ta gha vèd

Chi gh’ha u scarìn pü bàs ad ra strè
o l’è en piàn ad tèra,
is piàsa lé cmé si fìsa in guèra
e chìl ch’a pàsa d’ucaśiòn
oh! …pôvri pedòn,
bśögna vardèi
ch’a pé chi piànśa
p’ra’ an vèiga sö i stivèi.

Carèt, cariàg, curiéra
pasànd a ra mèi
ent quèiche manéra,
es tìra l’àqua sö dréra e röd,
che pö i mòla śö
cmè dar culùr dar bröd.

Ra pùvar as cùcia
ra purcherìa as mücia;
da manimàn i marciapé i s’arśénta
e ar granid u vègna quèśi giàld
cmé ra pulénta,
ch’i han śà spurchè;

i òm cmé envaśè e cón tànt da stivalòn
i möva ar màn mnànd i spasuròn
p’r argöi sö l’àqua
ent on sùl cane
entànt che dèśi dèśi
i lèva e strè.

Par Pàsqua

I dìśa che a Pasqua
è risùrt ar Signùr
entànt i fàn i sepùlcar
par ricurdèt ch’a l’è mórt.
Ent e ciéś, se iün l’è bèl
l’ètar l’è ànca pö bèl
se dsé, vìa iün l’ètar
nün bagài i fùm pasè cmé ar rìś
lasànd ar preghè
a chi a gh’ha pôch da fè.
Cùl dar Dòm, l’è süpèrbi
e fìn tròp grandiùś.
U tègna ‘dritüra on bràs ad ra ciéśa
e lé en mèś gh’è sémpar ra crùś;
pö fiùr e fiùr
d’ògno sôrta ad culùr.
En San Culombàn,
dònda u sepùlcar i la fàn
a metè da navèda centrèl,
l’è fàt on pö ad cùrsa
cón pôchi ciarìn
du bànch e on pégrìn
ferìd da ona spèda.
E ancùra püsè ent ra ciéśa de Gràsi
dònda ünìch l’è ar vöd ch’l’empinìsa stì spàsi,
có’r Signùr e dü cièr, dra pasiòn cm’on sègn i la dàn,
ma sarànd pö u purtòn par ar rèst ad tüt l’àn.
En San Loréns,
i han truvè ra manéra
ad fèl sémpar stantìd …
cón tüti chìl fìl
lòngh e biànch
cmé ra bèrba du Blàch,
ch’a i èn lé chi nàsa
da sént e pü piàt.
E monàgh dar culèg
e chìl ad l’uspedèl
èl fàn en manéra
ch’a parìs pü Nadèl
e ànca cùl ad ra ciéśa ad ra Madòna
l’è frèsch e bèl
cm éra ciéśa stèsa;
tüti però, maghéri pôch
ma i sàn sémpar ad Pasqua
parchè i èn fàt par fèt capì
che ar Signùr, prìma l’è mórt
ma dès l’è dré gnì.

Par ra nascìta ad “Gramatìca”

Témp fa, ona cicogna ad chìl che ché da nün
e pôrta i fiö, sfiurànd e gùr
lé tàca a u Carlòn,
l’èva pèrs cm’a capìta da spès.
l’urientamént da u stradòn.
Ch’èla cm’a n’èla, alùra as vèrda adòs
cercànd on enderìs
e sibèn ‘gh sìa löna cièra
an tróva gnànca ad rìs.
Urmèi in vìsta dar pàiś
stràca dar viàg
cón stù fagòt mèś biànch e grìś,
gha scàpa on öc ens on cartel
e l’è tànta ra fiachèsa
che, a sò tèsta a lègia “OIBBOB”,
ànca a paròla stèsa se pür algìda mè
p’r on pö al fa pensè:
“Sarôia pròpi giüsta ens a stà strè?
…e se as dìśa dònca tra sé sé …
Vöt vèd chèagh sôn!
Va bèn ch’èva ad rivè
ent u pòst ch’as sa ch’l’è en mèś ar mònd …
….ma và on pö a vèd …
avrôi girè en rutònd?
E pö cón tànta confuśiòn
e cón tüt cùl chì m’han mìs
déntar a stù fagòt
chisà se che is piaràn
cüra da “picéna” e i metrà ar màn
in tànt rebelòt? ….
Farô on girèt, vardùm, vardùm on pö.
Sichè a gìra a gìra sùra I tèc
ma iün l’è mèrs e l’ètar ànca pö vèc;òparlùma mìa di camìn
strèt, brüśatè e sémpar pö malmìs
e an gha n’è iün ch’l a rèśa e …
…fiö, dòp tànta viàg, crédìm, che amarèsa!
Pruvrô on pô pö sö …as dìśa
e lé en tar cièr e u scür,
parchè gnìva matìn, a péna péna
ens u stradòn du Mònt,
a dascarìsa on nùm “BRUGNONI”…
ch’l’ pö ona frasiòn tüta növa e növénta
e ad camìn agh n’ha urmèi trénta
e tüti fôrt sàn e rubüst
da dè on ripôś ch’l’è pö che on güst.
As férma dònca lé e mèśa stralünè
tòst śbirciànd, pugiè ens i cùp
e lé in mìra ai büś
ra cùa ad löc a percepìsa on fìl d lüś
e in primo piano on siùr cón i barbìś
ch’u pèra scrìv tàca ono scôrba ad lìbar
a s’enteruga, as fa sichè i so cönt
e convìnta ‘d vès giüsta ent ar sarnì
a mòla śö u fagòt,
a “ picéna” e ar rebelòt
cón du rìgh d’arcmandasiòn e curteśia,
pö a ciàpa al largo e dsè as ne vùla vìa.
Sarìsa rôba tròpa lònga cerchè adès de spiegasiòn,
ma ché, a fèla cürta, San Culombàn
e pö Gianèli asèma i pé
pròpi avèiga mìs ar màn!
Difàti i stès fiö par dventè grànd
igh mèta tèsta e gàmb
e àn e àn ad témp
p’r avèiga tüt e gnént
e gént d’aturàn furnìda ‘d sentimént
e chèrgh ad tànti ensęgnamént.
Sichè cón tuta r tribulè
sücès ent ca nöt là,
“Gramatìca”
che cùst l’è ar nùm
sernìdtànti àn fa,
rembè a stù prufesùr, nemìś
ma nemìś bèn dra smarimént,
ent on dìt e fàt, us fa sö e mènagh,
u la ciàpa e la fà vègn grànda
e ‘dsé cm’as fa cón ona rôba növa,
prìma ul vèrda, pö u la stüdia
e u la curèda ‘d tüt
par pö mètla a ra fìn ché, en mèś a nün
parchè ògni d’ün ne fàga cunusénsavardàndla cón tànta ciarèsa
parchè: sùl dòp as pudrà parlè cón sicürèsa. Vègna da dì:
ma parlè cón sicürèsa par côśa? E cón chì?
– osignùr, p’r an fè pö erùr
e sichè ringrasiè curętamént ar Prufèsùr
ch’u gh’ha dàt e prìm cür e cón lü
cùla cicogna cón i èr grànd,
lèrgh e rubüst ch’a l’è pö
“Ra Familia Bubièiza”
ch’a vurìd ra “Gramatìca”
par presentèla finalmént adès
cmé on sègn ad cùl ch’a i éra
e i èn stàt i témp endréra.
Mulùma dònca adès tüta ra sprèsia
credìm, l’è mèi fè incö
ànca se cón ritèrd
cùl che urmèi an sa farà pö dmàn
e ch’a n’è mèi stàt fàt par tànti àn;
mtùma śö dònca par chìl ch’a gnirà dòpon bèl

ATTO DI NASCITA

Incö, 26/12/1995
(ventiséś da śémbar dar milenövesentnuvantasìncu)
è nata qui “ GRAMATICA”
ché p’r e dificultè a pö parèi cinèiśa,
ma p’r i so conotàti a pö ès sùl Bubièiśa

Ar Baròstar

Baròstar èria frèsca,
Baròstar èria féna
Baròstar èria ch’at cérch
e finalmént at tróv
entànt che i camp
e cà, e piàn
es lìga ensèma
par fè ra Natüra ancùra po bèla.
Me sôn nasìd chimò
On quèiche àn fa,
e fôrsi on pö pü en là
e sént o düśént mètar püsè a bàs
e da lé am ne sôn andàt p’r ar mònd,
girànd en lèrgh e en lòngh,
damèś ai sò travài ..
….vöi dì, ch’a n’hô pudìd stè ..

Sichè dòp tànti àn,
da spès a vègn endrè
par vèd e sùl verifichè
se Te, t’è sempar ché.

Fadìg, sichè a bùf
par rampighèm sémpar fìn ché
’è vèira ….
ma ché e pö par mè,
gh’è sémpar privavèira.

U Mònt e ra lèg du so pruvèrbi

U Mònt dar Penaś, vèdat,
u döcia ens e pianùr
da lasö en àlt,
da i so mìl e quota
sént sesànta mètar.

Pinét e bosch ad fàg
rùvar, rusèi,
còlar, chèrp,
onìsì e màg
i la vistìsa sö da càp a pè
on’ùra, on dé e sémpar
cmé tüt l’àn.

Quàn u mantèl ad nèov,
ad sòlit u l’embiànca,
ul rénda lìsi e luster
ch’u t’incànta
sùl a vardèl on istànt
da vśìn cmé da distant.

Grànd e müt, par sua natüra,
u trunègia e u dà a so lèg
cón on pruvèrbi
mìs śö dsé:
«Quànd u Mònt u gh’à u capèl
O agh fà brut o ch’a fà bèl!»

E chi as sentirìsa ad contradì?
Ǐv mèi vìst on tempurèl
dürè lòngh fìn a Nadèl?
O l’istè dürè tüt l’àn,
o l’envèran fè u bàgn
sùt’ar su ch’a süga Trèbia?

Dònca Péna śta cmànd tè,
stagiòn témp cón nöt e dé,
parchè piöva e dòp fa brüt
s’an t’ha gh’è sö gnént dar tüt.

Il Padre

Al Padre …al Padre:
iün, ma iün sùl e on gràn Sant.
Sèas fa cón acustamènt,
us fa cón Dòn Giasént
ent dü, par pàn i gh’èva ra miséria
e par companatìch sens’ètar “Santitè”!
Par nün scapadacà,
ona cucàgna confsès da lü in cà,
l’éra pü che màna,
parchè surtìvna sémpar pardunè
(par gròs ch’u fìsa i pchè)
e da càp a pé pudìvma cmé arcmensè.
Lü sèmpar en mèś
ai fiö ad l’uratóri,
ànca quànd u taśìva,
i éra preghiér d’in Sant “giaculatóri”
e ensegnamént, parò bòn
che vùla ancùra incö
bèn en àlt cm’a vùla e capinér.
Cùl dè là, sérma rivè lasö
ens al Galinèra
urmèi pö vśìn ar ciél
che tàca tèra
e benché ar fié
u fìs sutìl cmé l’èria
quòta milsetsént e utànta mètar
a quèśi utànt’àn
al Padre l’èva truvè ra fôrsa d’estaśién
parlànd de meravìli dar Signùr
cmè dra grandèsa dar Creato
che sémpar u sa prufüm af fiùr.
Nün fiö dar Circùl opür camęgiadù,
sfidànd perìcul e vùśèd,
par Lü èvma argùiè
sì e nò trèi stèl alpén
che pregànd l’èva depuśitè
ai pé ad ra crùś.
Ar vèsch medèśim, rivè lasö bufànd
l’èva truvè ent ra prédica,
fàta e stüdiè sutànt par nün,
paròl consulàtriś

ch’a vègna ad sòlit
da chi gh’à i cavì grìś
o mèi ancùra da chi ent a so vìta
l’ha servì dar Signùr lé tra ra gént
pö che se fìsa on eremìta.
Mià glària, mìa sôd, mìa prèmi
parchè a so strè l’éra stàta en mèś a i fiö
sénsa pretèiś, ma cón engèni
e di paròl che incö en sa tróva pö!

L’Asénsi di büslàn

Quànd gh’éra da mangè i büslanìn
nün fiö sérma sicùr i prìm
pü a frnsa éra lònga,
püsè gròsa l’érea ra scôrta ch’at da fèv
có ra sperànsa ch’an ta vdìsa ansün.

Ra fèsta ad l’Asénsi di büslàn pö
l’éra ona cücàgna,
vurìsa dì, che as truvèva ar témp
da pièn sö ona cavagna,
entànt che en prucisiòn
as fèva ar gìr da in Castèl ad Dòm.
Da manimàn ch’s’andèva en sö
e ra combrìcula a ‘rgùìva i ültìm fiö
cón e fìr di büslàn ar còl,
ra śgnàcar a u nèś
e i fiö möi dar ragnè
parchè ad sòlit du minüt prìma
at i èv ciapè,
ralentèva ar pàs ad tü tra gént
che cón ar Vèsch “ Bértolio “
śà ens l’etè e cón tüt i prèv e prevalìn,
rivànd ai pé dar Pènaś
cón en spàla a càsa ad i Òs
ad tànti Sànt
i pièva sö a salìda piàn pianìn.
Andèvma e dśìvma i ôrasiòn
ch’ miscièvma sö sùt vüś
biasànd cón di bucòn ……
e i sùl ch’an fèva compagnìa e ch’a oarìva müt
i éra chìl ch’an gh’èva ad dént,
eee …chisà ent u so cör
fôrsi I avràn tire mìl asidént!
E mònagh davànti cói picìn
e gh’èva u so da fè a giüste e frènse
che i fiö i èva s’ciachè
sübit dadréra i prèv ad ra dutréna
i fèva ra guèrdia ai po malnàt
che cón i curtèi i taièva fìn e giàch;
ar pèruch da Dòm
l’envidèva par ra strè
tüti, ma pü che ètar e dòn
che fìs d’aiüt alméni a bragarè.
Ar Vèsch, sùta a u baldachìn,
u preghèva, entànt ch’as rivèva
a u purtòn dar castèl par ciapè
cùl tànt ad benedisiòn:
en àlt … en àlt …
i mé püsè che i tò!
L’è che ar mumént pö bèl,
tüt e relìqui ièn lé en espuśisiòn …
… e alùra mé vur’rìs
che a mìa frénsa a fìsa sùra chìl ad tüti,
e tè che a tùa a fìsa lasö ens ar mür ad sénta
par vès pö en àlt ancùra
e lü che e so i tuchìsa ar ciél,
par vès u prìm e sémpar püsè en sö
là, tàca ar Signùr,
che cón on öc vardànd
ui benedìsa uguèi par tüti ….. e l’è sicür,
Adès u bànch ad Cesarìn
l’è bèle dré fè sö;
ra prucisiòn a s’enavìa
śö p’r’u Röś par dòp fermès
davànti i èrch ad Pôrta Frangùla,
cói fiö che urmèi in ne pö pö
e i brüśa da ra vöia da mangè
chìl pôch büslàn ch’agh rèsta,
en tüta libertè, mìa par fè fèsta!
Ancùra trì minüt e sùma en ciéśa:
ra fèsta p’r i fiülìn l’è urmèi finìda;
i grànd i sénta mèsa, pö i sôrta …
e chìl ch’a fa ra strè śà fàta prìma,
che dès l’è péna ad tànti smàc scür
par tüti i fiùr pistè e i büslàn straiè,
i pénsa a i fiö cha i hàn śà fàt pànsa e sacòsa,
a stà giurnè ch’a purifìca i Cristiàn
a ra glòria du Pèr cmé du Fiö
e che incö ar Signùr,
vurènd andè a pé
ad fràghii d’argöi
ugh n’avìsa par trì dé.
E dar Signùr, apéna apéna arsüsitè
sôrta on quèdar religiùś, giùiuś e dùs
bèn pü che ar güst ch’a sà i büslàn
e ch’a l’empinìsa tüta a giurnè,
e ch’u ghìavrà ad dürè fìn on ètar àn.

Nadèl

Nadèl, l’è chè ch’u pìca ra pôrta
però cón ra màn mórta
parchè u gh’à dòs on frèd, ma on frèd
chè ansün supôrta.
Nadèl có’ ar su
a Pàsqua cón u tìsòn!
Sperùm ch’a vàga dsé
sarìsa ona consulasiòn ….
vur’rìsa dì, śvignè vìa mèś l’envèran
e salvès da cùl enfèran
che sùl as pèrda
s’as gìra on bèl marìn.
Ànca en st’àn gh’è e veidrém pén
ad tànti bèi bucòn;
èria cmè ‘d fèsta
e èria lüstra śö p’r e strè,
ànca se sùta sùta
fìn tròp frèsca;
e frèsca par dü vèrs:
p’r ar frèd taiént
ch’l’è giüst ch’u fàga a so stagiòn
e parchè tòst manc’rà ànca ‘r carbòn.
Agh vö pôch rôb par ès contént dar tüt
e n’è mìa bàsta avèiga on bèl vistìd
o avèiga tànti sôd
par dì ch’a l’è Nadèl ….
e agh mànca ar chèd d’ona cà
d’ona famìlia, d’on fögh
ch’a büśa pià pianìn
sùta ra sèndra.
Ar mònd però, giurànd a rùta ‘d còl
u tróva ar témp
da vardè ànca stì pôvar penitént
chi sénta cón pôchi ètar ar mònd, on desidéri
d’alvè sö i öc ar ciél
a vardè mìl lümìn.
Par lu l’è cmé preghè ar Signùr
che ent cùl témp chè
l’avìs pròpi da vègna
a mèt rimédi a t cùl
che ün, en tànti àn ad pôca féd,
ùm finìd regularmént par capugnè.
E quanta gent gh’è urmèi ar mònd
ch’an préga pö? ,,, E pür avénga chèd in cà
on sénta pö ar Nadèl e i gh’à frèd ent ar cör?
An ièn mìa pôchi
a fè mìa pö ar preśépi
e tànti envéci a caminè drè on vént
ch’u i tìra e u i pònta en tüti e diresiòm
e parlupö śbaliè.
Epür ona Cumèta tüt i àn
ent chì dé ché asùrca ar ciél,
a sègna ona strè vècia
e növa ensèma
par chìl ch’an sa ricôrda pö
ad l’üga sèca,
di fìgh e di situò, turòn e panetòn
e dra Madòna, San Giüśèp
e du Bambìn,
nüd ens ra pàia cón i sò manìn,
ch’u fa e spèiś
d’on mònd ch’an gh’à ad confìn.

Mònt, mònt, mònt

Mònt, mònt, mònt e pö mònt….
vérd, rugùś, rugnùś o rutònd,
mònt mìs lé vśìn, iün a tàca l’ètar cmé fradèi
ch’is bràsa sö opür chi sa ślontèna,
ma mònt spetaculùś e bèi, ma bèi
sénsa pudèi tègn endré ad paròl,
parchè egh vö propi tüti
par dìn ancùra mèi.
E mònt chèrga ad nèiv
spasè dar parvìn
ch’u tìra sémpar en śbièś
p dar vént cùl marìn
ch’u i carèsa par drìt e par travèrs
e ch’u i piténa
giügànd dént’r ent l’èrba,
ent i bòsch
esö ens se cost
o śö p’r e valèd.
E ancùra mònt ad setmìla qualitè
par dòp rivè ens on piàn
e vèd laśö en fond
ar mèr piàt e lìsi e lèrgh
cm’ona bèla ciàpa
ch’an pö avèiga da mśüra.
Che spetacùl!
Dadlà tüta cùl àqua
e adès dadsà quèśi ona bèla quèrta,
biànca cmé sa fìsa prònta par süghèia
se ar mèr p’r a śbàli…
a l’ìsa da bagnèia.
Ar cör, lé en mèś, frà ciél e mònt
un sa côśa sarnì, ma u gôda.
Varì, vardì!
Adès ra nébia pü biònca
d’on biànch ch’l’è sùl dar làt,
a scàpa, a s’enavìa
e ar vént ch’ugh śöga déntar
u l’àlsa, ul bùfa vìa
lasànd vèd i pàiś e ciéś
e stré ad culegamént
ch’i èn i ünìch che fôrsi e làsa on sègn
ens chìsti monumént;
cón ra pèl grìśa o biànca o vérda
o dar culùr ch’vö ar su.
Ona nüvra trasparènta
Ent ar pasè sùra ona crèsta
Quèśi quèśi a sa s’ciànca,
però sübit dòp a s’arpìa
a mòla śö quèiche stìsa
sichè a vùla vìa;
on alodùla, ch’a l’è püs+ en àlt dar su
a cànta a canta sense mèi ripuśès;
te t’è lé ch’a ta sént,
at vur’rìs vèd dònd’l’è,
ma an ta rièsa ad vèdla
e adsé ensistentemént vardànd
pèra ch’at mànca cón ra vìsta ar fiè.
P’r on minüt at respìr, at respìr ligér
cm’ona farfàla ….
e l’èria ch’at respire ens i tò mònt
pè ch’a ta ślònga veramént on poö ra vìta,
e at fa dsé ès ancùra pü cariùś
ad tüt e rôb dar mònd
che sémpar e sùl e stàn
dadré stì mònt.

Ar Marchèiś

Nòbil ad cà cmé discendént
ma nòbil pü ancùra ad sentimént
u vdivma da spès lé da Pisèi
a giüghè ar chèrt cmè tra fradèi
parlànd en dialèt cm’a s’üśèva ona vôta:
“s’u dèva śö ar trì opür u bagàt,
fèvma ànca primièra u mé chèr Ràt!”
se lu Zarbèra u fèva quota e trì sèt
Orèste u pudìva stè sùl a vèd,
s’u śöga adsé u mé Perài,
farùma dü pònt a prosìma màn!
Quèich d’ün as śrdèva …
ch’u dàga śö l’às, siùr Marchèiś ..
sundnò in na tìra lòngh e dastèiś!
Ah pôchi paròl,
cón a sua caciadüra,
u s’ciòp, u capèl
a ona sèrt ùra
śö on gìr ent u Dégh,
San Ambrôśe Pianśnè:
“l’uga èla bèla’…
Mìa tànt, ma l’è dùsa”
I càn i bàia, l’è a lévra ch’a scàpa
e i faśàn d’ent e stùbi,
vìa dént’r ent u fòs;
i èn tüti enôrciè,
ma che disdèta, che ràbia
gh’è nèbia, an sa pö pròpi sparè.
Rìva ra màchina …. rìva ra màchina …
ch’è ch’agh drèva u purtòn?
Maché stôri, maché bàl
fôrsi sì …ai témp du cavàl
gh’éra ancùra on distàch, on susiégh …
tüti rôb ch’a i han fàt u sò témp …
Ché ona cadréga par mé, par Giuvàn
ch’as pôsùm on minüt sùta u pôrtagh
Péna dòp on sàit in cantina
a pasè en rasègna a tèn e vasèi,
on girète nt ra cùrt,
du paròl sö p’r schèra ..
tüt ché? Sì tüt ché
e par Bòbi ar Marchèiś
l’éra adsé.

Sénsa tìtul

U stès cavàl,
ch’u tirèva i daquadù
u fèva ànca on misté
mìa sémpar, ma ògni tànt,
ch’an fèca gnànca i careté.
Iüna o fôrsi du vôta r mèiś,
ôpüra mìa adritüra,
u tirèva śö fìn da ra ciéśa
e da ra ciéśa fìn ar cimitéri,
u chèr fünébar
cón cùl èria trìst’e ad mistéri.
Cùl culùr nèigar du chèr,
cón chìl curdòn chi pendìva śö
e chìl quota fiàm ad lègn
argentè ens ętartàn spìgh,
i éra par nün fiö
pö che on castìgh.
Che paüra, ché panich, che tremarèla,
u na mtìva adòs!
Pensàndagh bèn, pö dòp
sùta sùta, an l’éra
om gràn crìstu
chi purtèva sö.
Ra mórt, as dìśa bèn
ch’a l’è ona liberasiòn,
ma par nün fiö e pö par tüti
l’è sémpar vìsta cmé on osesiòn.
Tì tlìch …tì tlòch ….
tì tlìch … tì tlòch,
l’éra l’andèna du cavàl,
ma che brüt ciòch!
…e tüta cùla gént en prucisiòn
ch’a dśìva pü o ménu i orasiòn
in fèva che mètat on péna
ch’at lìma ancùra ra schéna.
En San Fransèsch,
i dü cerghìn, is fermèva cón ra crùś,
quota paròl ad circustànsa, a mèśa vùś,
ra bendisiòn bda sprèsia p’r ingönè mìa ra strè
e dùma ad cùrsa che p’r u prèv
u mórt l’éra premiè …
…ma inche manéra?
Si, cmencèva ar viàg là vèrs Cugnö
mìa ad pö ad déś minüt, ad cùrsa du cavàl,
..ra vìta etèrna, l’éra on pö pù en là
E as gha rivèva, cmé da rèst a l’è, restànd all’aldilà.
Südè, südè cmé as l’ìs tirè on palàsi
a bèstia a gnìva endré cmé andànd a spàsi,
cói finimént dastàch e chi pendìva śö
entànt che u chèr i la sarèva śö
An l’éra bàsta noh! …Par nün picìn…
ra pôrta nèigra e àlta du stalòn
che nün stimèvma bèb püsè ad trì mètar,
an fèva gnàn l’efèt ch’a fa ona vęidrè
parchè u chèr ‘gh’u vdìvma déntar
cón i stès öc ch’a gh’à i falchèt
e ànca quànd an gh’éra gnént,
nün gh’u vdìvma dént’r i stès;
e ne vdìvma iün, déś, sént
sùl cón i öc da nòstra mént
ad chìl chèr ch’a gnìva föra
a piè i mórt, prìma chì móra!
Fantaśì da bagài e sicüra s pö capì:
i culùr ch’a gh’à l’enfèran,
fàc ad gént bèn disperè
e ar lamént de litanì…
che spaghèt …e poö par gnént
parchè u mórt, l’è mórt e bàsta
ièn i parént ch’i piànśa e crìda:
“chi sa mèi chi ereditrà
e ché pèrt an na tucrà?”
E dsé i crìda tànt e mè
cmé si fìsa śö a giurnè,
quèśi quèśi che pianśénd
agh tuchìs pü mìl che sént,
quèśi quèśi che cridànd
agh tuchìsa i pôch e u tànt.
Dèśi dèśi, gnénd śö sìra
tüti i fiö prèst i sparìva ..
śvèlt in cà, lé rènt ar fögh
cercànd tòst da daśmenghè
u brüt quèdar da giurnè.
I giüghèva ôpür i ‘lgìva
Sperànd da fè mìa a schèra,
ma côś vôt, prìma da snè,
a parìva ona dosdèta,
agh manchèva sémpar on quài ..
“ và śö tè ..pìa dar pàn,
sùl mèś chìlu ch’u stantìsa!”
A par’va ona disdèta,
ma at tuchèva sèmpar a tè.
Vulè a schèra, l’è da pôch,
ma an pugièva gnàn par tèra;
en tra cùrt ta vdìv u mórt
dpartüt chèr nèigar e scür
fìn ch’an t’ér ent ar sicür
ànca sul en mèś dra strè
o sudnò en tra bütèga,
cmé se u mórt gnéndat da dréra
ta gh’l ìs vìd pugiè ens ra schéna!
Ma surténd côś vèt a vèd?
Tho, tàl lé. Èrda u cavàl
ch’l’ha śà fàt ona turnèda
du ùr dòp lé da u furnè,
cón sö u bàst
sùl chèrgh ad sàch,
l’è lé tüt enfarinè.
E èrda èrda i la dröva cmé on aśnìn ..
sì ! I la dröva p’r ar mürìn..
ché alegrìa p’r i fiülìn!

Dédo Caśartèli

L’alegrìa, l’è matéria
ch’an distürba mìa
e gnà as fà fadìga
se sa stüdia pôch e vìa,
par raśunè dòp cón u tò precetùr
che p’r estrasiòn l’è dònca on prufesùr.
Sichè on Prufesùr en P maiùsculu
u vèra cmé sentmìla,
o fö da lé, ad chìl ch’il fàn varèi
sìa stànd stè ôpür en pé,
ma a chi tìra di trì e di quota,
a té tànt cmé mé.
Distinsiòn fàta,
ch’a l’éra on gràn duvér,
parlùma dònca ad Dédo,
di so tànti argumént,
ad ra stôria ad ra natüra
parfìn du so frutéto,
fiùt damaschè da sua agricoltüra.
Cón spiegasiòn ch’a i èn enluminànt
e sémpar u fa capì u pôc e u tànt
ensegnànd tànti rôb ad ra vìta nurmèl,
p’r esémpi:
cm’a nàsa i barbìn e parchè tüti uguèi!
Quèśi sémpar u senténsia
ent ar spieghè,
ch’a l’è mèi savèi cmé fè
a śbarchè tànt ad lünèri,
pütòst che stüdiè Pitàgora
gnàn pö in calendèri.
Distìnt e simpatìch cm’a l’è
agh vègna fàcil a fè lisiòn en dialèt
ànca quànd l’argumént u mérita rispèt
e quindi le api e dvénta e bśì
e tè gh’ét ad fa prèst a cerchè da capì!
Ma ànca quànd s’è sùta presiòn
parchè l’è dé d’enterugasiòn,
an gh’è da fè cm’as fa sùta eśàm,
che squèśi sémpar as cérca l’ingàn
par fè vèd ch’a s’è stüdiè
quànd envéci sa stà par blufè!
Ra càcia cón lü …sùl u so pasatémp …
E se Dédo, s’ciòp en spàla u và ent u Dégh,
ensèma ar marchèiś coón i so servitù,
i “Nòbil! In càmp i èn séns’ètar ent dü!
Nasìd che a Bòbi,
enamurè di sò post
o ànca sùl du so San Fransèsch,
tirèl vìa saros cmé fèl murì!
Ona véna sarcastica
ch’a l’è on poéma,
on amùr pa ra gént
specie chìl sense gnént,
on s’ciarùr suridént ens ra facia
ad chì vìva ona vita da giüst
e pö on amìś cón grànd bòn güst
e ch’un pèrda p’r a strè quèiche tòch,
sì, on amìś sémplic e bòn
e cm as dìśa: fàt cón I fiòch.

Pidròn (Al secolo Pietro Mozzi)

Pasè a San Sarvù
sénsa cunùs Pidròn
sarìsa cmé fè on gràm lavù
ad cùrsa, alvànd sùl on puvròn!
Quèic’ d’ün fôrsi as dumandarà: parchè?
Parchè Pédar u sa da stôria,
d’agriculta e d’ògni sôrta ad rôb
cmé sa l’avìsa fàt on università specièl,
tànt ch’a ièn cièr e lampànt
i sò argumént ad caràtar general.
E l’è dsé dabòn
parchè ànca a parlè sùl ad padròn
lü ugh dà u so nùm precìś
tànt en inglèiś cmé en tudèsch
e ui cònta sö di sò bòsch e tòch ad tèra
dsè cmé cunùs ra piàsa ad Sàn Fransèch.
Stè śö o drìt en pé ens i scarìn da sua cà
ch’a l’è cmé mìsa ad guèrdia dar pàiś,
l’è bèn difìcil pasè vìa a ra drìta
sénsa incontrès cón a sua gentilèsa,
chè lü l’è sémpar lé e mìa dasprèsia
a parlè cón turìsta e gént straniér
s’ciarénd e rôb d’incö cmé chìl ad iér.
Se dar vôt a San Sarvù vègna da dì
Chi cmànda ché? Ôpür chì è padròn là?
Lü che dar pòst u cunùsa fìn i guàtar,
cón bòsch, càmp eògni sôrta ad tàtar,
cmé on òm ad lèg u dèta e su senténs
cón bòna pèś ad tüti i contendént,
che ùltr’a tüt in pèga pròpi gnént.
Parsòna dar preśént e dar pasè
l’è on generùś ch’u sa ad legalitè
ànca sùl raśunànd cón i pruvèrbi,
ch’u dìśa, mèt a pòst e rôb e n’è mèi tèrdi
e ch’i vàn bèn in cà cmé en mèś ai prè
e che di valùr dar mònd in dà 0n enfinitè.

An gh’è da spìgh dar paìś,
ad Trèbia o da Curiàsca
che lü an l’àbia ispesiunè,
dsé cmé e su tèr che pèra ricamè;
par ar segnèl dar témp agh sìsa bèn Bernàca
ra previśon dar chèd, piöv o fiuchè l’è ad Pidròn
ch’u stüdia ar ciél sgnàndal có’ u bastòn!
Nasìd a Sàn Sarvù,
paìś traurdinèri ch’à diśegnè ar Sognùr,
s’ha da ès almenu drìt cm’a l’è on s’ciòp
e lü có’i so prinsìpi, cuerént, unèst ..
e ad lavù fìn tròp’,
an gha càla pròpi gnént e u vèra pö che on siùr.
Par chìl chi la cunùsa, cmé Pédar,
s’an fìs parchè u gh’à śà,
bśögnìsa fèsal a màn ôpür in cà.

Èria

Èria savurìda o èria spośgnénta,
ma sémpar èria ch’a sa on güst bòn,
mèi, ad mìl güst, cmé cùl de castègn
cöt a balèt ôpür ad bustarnè,
o ch’a sa ad dùs cmè i sanguinàs fàt che fè
o ad grasèi tirè sö d’ent l’ònt
cón a misculéra.
E agh diśta gnénta cùl prufüm ad ruśmarìn
ch’at pôrta u prìm vént chèd ad primavèira
o cùl vént süt e sèch ch’a tàia fìn ra fàcia?
M’è ‘dvìś, da spès, che l’èria
a sàpia d’on ruśòli
o ad pùm o ad cöś sôi mé, d’on òli
ch’u piöva śö da p’l’èria
e dar vôt da prufümè e tànt e rôb
cmé s’a fìsa esénsa ad röś.
Ànca l’èria misteriosa ad Trèbia
a pôrta ad sòlit on ôndùr
ché parlüpö u vègna da e gùr
a a nàsa ad cùrsa, quèśi dasprèsia
p’r a comparì sübit dòp
e liberè cmé on bèlsam ad biscòt,
o sùl d’èria frèsca ch’a śgüia vìa tra i sàs
e che prufumànd a quèrcia vìa ar fracàs.
U pìn da Milanèiśa u mòla l’encéns,
u mèta śö on tapèid giàld sütil ma eméns
ch’us śònta da sùl en mèś a tànti guàtar.
Sùta u buschèt ad Bufalòra
gh’è ôndùr ad tèpa e ad fònś sèch
ch’u da föra cón i prìm chèd,
ma p’r i fònś, l’è ancùra bonùra,
i gniràn fìn da stémbar
có’r prufüm du prìm mùst,
péna péna prìma de nèbi
ch’ét làsa vèd i càmp, e cà
cmè da on preśèpi.
Stranamént cùla spécie ad füm lé
ut pôrta ad i ondùr
che pö i stàn lé
e pöi s tàca dré i mür,
ma pü da spès tìra on vént d’ent a Buchèta
ch’u spàsa e s’ciarìsa vìa tüt
mténd d’on cùlp ra gént ens ar süt;
vùla vìa e nüvar e vegan śö
l’ìèria da Pianèla, cvhe girànd
a ‘rgöia cvùla du Càmp ad ra Fàm,
ch’a sa veramént ad frèdf e da śgàiuśa,
cón cùla d’en bùca di Ri,
d uri Fuìn, ad Gambèd,
ad Calansòn, de Scùt e de Sarmèś
e èria ancùra ch’ vègna da Cerèna
o da ens qualsiasi mònt cmé Śbarbarìn
o cmè da e Trèi Surèl
o da i Trénta Abati…
..sarài stàt dabòn tüti fradèi?
E dònca èria da u Mònt, da u Pàs,
d’ens a Montè e da ra Vàl da Bèch
e che sémpar a gh’à sö cmé ona Caniśöra
prufümè ad quèicôśa,
che as ricunùsa facilmént e dapartüt,
ent ògni mumént, parchè l’èria
che sulitamént a làsa śö on mél
ens e campàgn e ens tüt cùl ch’a nàsa
e naśrà sùta stu ciél.

U daquadù

Nün sèrma fiö,
e ra sudisfasiòn pö bèla
l’era bagnès i pé
quand i daquèva a strè.
P’r a Pôrta Növa, d’istè
pasèva tüt i dé
u cavàl ch’u tirèva
u daquadù.
“Va là Pìnu! …
Ch’a l’èra pö u caval,
ma Pìnu l’éra ànca u su padròn
e Pìnu l’éra u nvùd,
ch’a stèva sö drìt en su carèt,
mìs le a pòsta par fès vèd:
a l’éra par dì dsé,
on “pinamént” complét
ch’an sa capìva pö gnént
Ma nün, nün bagài
a péna a péna da drè
gôdìvma sul par bagnès i pé.
E dòn es tirèva ent i purtòn
e nün ona cùrsa davànti
p’r empüvrès
e pö via da dré
par lavès!
Carlino u tirèva endré
A cadréga,
Cichìnu u trèva on strtàs
ens ra vardüra,
Giuvàn, Lombardi
dialetalmént dìt “Giuvanòla”,
cón quota spasùrè
u ślarghèva śö l’àqua
dònda an l’éra rivè
e al Baròn, butilia en man
u lavèva péna dòp
ànca la s’ciüma di càn.
En piàsa dar Dòm
carèt e cavàl igh fèva dü òt
che nün algìvma
cmé as fìsa utantòt,
e lé en Ri Grànd,
che pö gh’è pü strèt
as fermèva a carghès
cavàl e carèt.
Empimìda a cistèrna
ent mìa ménu ad mèś’ùra
che p’r i fiö l’éra etèrna
vìa … śö ancùra
p’r ar Minicìpi,
contrè si Màt,
pôrta Frangùla
cón on güst da màt
…e dsè, dèśi dèśi
i marciàp’ is bagnèva
e i risö, par chi as ricôrda,
is lüstrèva; ra püvar
a finiva ent mìl balìn
che nün pistèvma
a ra śvèlta a ra śvelta
cói nòstar ‘psìn,
entànt ch’a rompìvna ra giumetrìa
ad tüt chil fontanèl
ch’a lavèva en simetrìa.
Da manimàn
tra nün quèiche ragnèda:
“Tmé fàt bagnè!”
“No, t’è stàt té!”
“Gh’u dìś có’ mé pèr!”
“ E mé at ròmp ar müś!”
Pö ar sù bel buiént,
u spianèva śö tüt
cme as fìsa stàt gnént.
A strè as bagnèva,
u daquadù us vödèva
ar gìr us finìva,
entànt gnìva sìra.
Petèvna ar lendmàn:
e .. cme sentìvma u scuriàs
vìa có e schèrp e’ màn
e śö tüti p’r e piàs.
Adès u cavàl
u gh’avrìsa sént àn,
u Pìnu, pôvar òm, us n’è andàt,
u daquadù l’è ens ar Béd,
tüt rüśnént,
an gh’è pròpi restè
on bel gnént!

Ra circonvalasiòn e i crìdur dar Pònt Vèc

I han deliberè ra strè en spònda sinìstra ….s’i l’hìs delinerè en spònda dèstra,

pasànd avrìsma vìst on quèdar
bèl cme da ona fnèstra;
adsé, an gh’è perìcul:
è bèle ruvinè tüta ra vìsta,
da en l’Érta, Fognàn,
Canèid, Sant Anbröś, i Caśòn
e alùra adìu giaròn, dònda andèvna a giüghè
quànd sérna fiö, vśìn ai laghèt,
lègh, lagòn e canaròn!
Però … però …
se ra sperànsa l’è vèira ch’a l’è l’ültima a murì,
sperùm che ànca Gianèli u vèrda śö,
parchè ché a Bòbi, ad Sànt eséndgan dü,
advénta fàcil entérced tàca ‘r Signùr
ch’u dàga on öc da vśìn a e rôb privè
di pôv’r, acmé di siùr.
Quànti paròl s’è fàt e s’è tràt vìa,
ma ansün ad nün ha mèi pensè
da fè parlè i pö enteresè;
se … i mür, i sàs e piànt, i órt
e ògni sôrta ‘d rôb, ch’a fa contùran a Trèbia;
e i pès …. sì, p’r esémpi
i pès gh’harài gnént da dì?
….. a śà, che i pès i èn müt ….
m’a pensarìsa ad sì!
Quèichdün vurìs dònca parlè
prìma che i ètar?
Nooo … nooo!
Sicür, l’è giüst ch’a ‘dsé
e che tüti is tìra endré,
parchè ar parèr pö auturèvul
séns ètar ul dà ‘r Pònt Vèc,
esénd en mèś a tànti, śà avànti cón l’etè.
Pruvùm a enterughèl ent on dé ad fèsta
quànd ar paìś, sultànt cón l’èria
us fà on vistìd, sì, ona bèla vèsta,
finìda tàca ai śnöc a orlo giorno
cm’i finirà i sàs e tüt e cà «del Borgo».
Côś dìśal dònca siùr Pònt Vèc,
da stà delìbera?
«Dàm mìa dar siùr, par caritè,
fàm mìa vègn vargògna,
dìśma pütòst pôv’r òm,
parchè da pôv’r cma sôn,
mé pös rispònd:
s’a gh’hìsa vöia da vôtèm endré
vidrìsa fôrsi, chi stà pèś che mé,
ma as vèrda avànti
ad dispiaśì am ne spèta ancùra tànti.
Sôn stàt malè, ma malè bèn,
par tànti àn sôn andàt en pònt ad mὀrt,
ma pö l’ültìm minüt on miràcul du Sànt,
sì, Crombanìn, u m’ha salvè ra vìta;
adès sént ch’i vö pasèm ens i büdèi
cὀn cùl serpéntu lé, d’ona strè növa,
che par növa e bèla ch’a sìa
an sarà mèi bèla cme ra vìsta
di Pradìn, ad i ôrt dar Bùrgh
e bśögnarìsa pròpi ès sùrd
par sentìm mìa crìdè
quànd i m’avràn taiè,
föra da Bòbi cὀn on müraiòn
e lasè là, da sùl, cm’on cuiòn.
Gh’è tànti solusiòn par lasèm vìv
mustrànd e mì belès ….
e pô da quànd l’è mònd, mé v’hô servìd,
v’hô sémpar dàt ar pàs
p’r andè p’r àqua salè ….
adès as vèda ch’a l’è on pès
ch’an va sì pö pürghè
e i idé e v’s’èn talmént scürìd
che tèrdi o tòst gh’harì pür da capìl
ch’an sa pö andè avànti incö,
sarànd a stàla quànd a scàpa i bö!
Chi sôia dònca mé, fôrsi on fèr vèc,
opür on tòch ad lègn ch’an sénta gnént?
S’an sì gnànca ch’ agh sô, ‘
gh’hì pròpi tànt ad bèch …
sultànt parchè v’hô dàt da bèiv sent àn a fìla,
gh’avrìsva ‘d fèm on monument,
fôrsi śà lé ens a prìma pìla,
sénsa contè che, quànd a sérva in guèra

l’éra ona prucisiòn contìnua,
sùl par salè ra mnèstra
e andèvva e gnìvva ar ripèr di dü mürèt,
cὀn ona fìra lònga che sùl sa fè e furmìgar.
As fa prèst a dasmentghès ad iün
ch’a l’è caschè en disgràsia,
ma av ricùrdiv mìa pö
quànd v’éra ciapè sprèsia da scapè
e lasè lé ar Paìś
che fôrsi i l’hìs brüśè i suldè Tedèsch?
Che rìsc …. che rìsc ….
s’agh péns, sô’ ché ch’a trèm ancùra ‘dès.
E quànta quànta gént bòna e gràma,
gràsie a mé,
a s’è pudìd salvè, ensèma a i ôch *
che ens l’Érta en gh’è vurìd stè
e vulànd śö e sùra i mé cruśìn
i v’han fàt rìd en mèś ar dispiaśì.
Sôn monument artistic
uficialmént ricunusìd da tüt ar Mònd
e u vidrìsta té ar Pònt Vèc
ens l’Èran a Firenze,
a l’emprùviś fàt traverse da on bèl stradòn?
Pardòn …. pardòn …am dasmentghèva,
ad dì ch’sùm sulamént a Bòbi
e che ché e rôb ièn fàt da Sànt Esotich,
epür gh’hì mèistar, enśgnér, prufésur,
sarì mìa ménu d’on miliòn ….
pusìbil ch’an truvì mìa quèiche solusiòn?
Vurì on sugirimént? E mé vu dô:
da sùl sì tànt cm’i fiö ch’i và a scòla
e an si fè gnént; ma mé hô śà capid …
ra circonvalasiòn par viètar
l’è on còmpit bén difìcil e …
da sùl an va cavrìsva pö,
sichè av sugerìs che on sistéma u gh’è,
mé, an vöi ès ruvinè,
dònca cmensì mètav d’acôrdi,
pö dòp pensrì a ra strè
e dònda vurrì pasè,
salvànd cὀn tüt tra stôria e ar paesàg,
ra vìta da stu Vèc e u sò curàg.

pro bono pacis

* È un momento estremamente patetico che è bene sia ricordato alla popolazione del paese. Nell’agosto ’44, Bobbio ripassava dalle mani dei partigiani ai tedeschi provenienti dal Penice. Si temeva il saccheggio, l’incendio e la distruzione dell’intero paese, quindi gli abitanti fuggirono oltre il ponte sulla sponda destra del fiume. Fra la moltitudine, una signora fuggendo portò con sé una sedia sulla testa e quattro oche che faceva correre sul sentiero che porta all’Èrta. Queste, giunte in prossimità delle prime case, presero il volo e superando i “crocini”, punto più alto del ponte, ritornarono nel Bogo, suscitando, in un momento così triste e caotico, l’ilarità di tutto coloro che abbandonavano Bobbio.

BÒBI, BÒBI

…. e nòstar ciéś,
u nòstar pònt vèc,
e nostar strè……
e Trèbia, ar bòsch dar cmün,
Carèna e TrèI Surèl,
ar Pènaś co’ i so prè,
se par natüra t’è ona meraviglia,
mèi adsé!
A l’è ona nuvitè,
u sa ch’t’è,
en mèś dar mònd
e nün co, tè!

Fuiè ad San Giuśèp

Ar segnèl, l’hai śà sentìd?
Mah .. ad sòlit l’è vèrs vòt’ùr
l’urèri stabilìd!
Via Gènva, lé da u Peròn,
e pü avànti ra Circonvalasiòn
ièn pén ad gént spèsa
cme as gnìsa on śguasaròn,
parché l’è ra stagiòn
che l’èria a s’entevdìsa;
par tèra ad bagnè, se pròpi an piöva
an gha n’è gnàn pö ona stìsa.
Tüt Bòbi us fa sichè ona raśòn
dar frèd cl’è stàt par tüt l’envèran
e ch’a l’è giüst ch’u vàga a l’enfèran
e mandèl dònca via sendénd on bèl fugòn.
Pàia, fasén, pùdai e scatòs
gh’è dentar on pô’ ad tüt;
a fuiè, l’è ad sòlit on müc
ch’an brüśa o ch’a fa fögh balòs,
ma i òm, ièn tüti lé prònt a taśè sö
e cón e fùrch tüti trè sö
finchè e fiàm rivànd pròpi là en ciél
e mòla a ra fìn on prufüm ch’u pèra ad mél.
A valèda p’r on mumént
Da on rùsur ch’a l’è quèśi fughént,
gh’è cièr cme fìsa dar dé
e tànta gént datùran, lé cón tè.
I fiö i cànta
E ra vùś picéna as śònta a cùla grànda:
“ … e San Giüśèp a l’è pasè,
ra Primavèira l’è ritunè!”
Piàt ad farsö i fàn ar gìidu rònd,
tànt cma l’è ardònd ar fögh
entànt che i pö vèc i surbìsa i prìm vìn;Valgrèna
l’è ona primìsia da tastè cón cugnisiòn
entànt che a paròl as fa e previśiòn:
… hùm .. brüśa pôch pôch
Sàral on àn brüt?
.. nooh, u sarà envéci on àn fôrt
.. àrda .. àrda, brüśa sö tüt!
Vardì, vardì …
U Bòbi e ra Trèbia
I s’èn fàt püsè rùs!
Cme difàti ens e crèst
brüsa tüt fìn a Rùs ..
U düra pôch bèn ar ciàrur
che śà sübit càlaa ra scür;
ens ra gèra ad Valgrèna
gh’è sùl barniśa:
Primavèira enaviè e fèsta finìda.

I macaròn

A mìa nòna a fài macaròn
e quànd a ia fà
a ne fa ona śgiarlè:
cuiòn …. a cà nòstra agh sarà
mìl bùch afamè!
Dü tuchèt ad pasta,
o mèi dü spisigòn,
on’angùcia da calsèt e bàsta.
Pô on ‘rgülè
ens u tèvul,
pö o ménu regulè
da u pèram ad ra màn.
Ens ar finèl dü bèi śgnicòn
e lé ch’a sôrta I macaròn!
L’uperasiòn pü delichèta,
l’è cùla ‘gh’è sémpar da fè a enavièia,
e quànd i èn lé quèśi finid
cercànd ra manera da tgnìi sütìl
agh vö dar bel e dar bòn par fèia surtì;
Surtì föra da l’angùcia,
o cma l’éra ona vôta,
da ona bachèta d’ombrèla mücia,
vôtàndos sö e mènagh,
sudànd e bufànd e stursànd tüt ra bùca.
«Fràta pôch ch’ a ti śgnìch,
tìra piàn ch’a ti s’ciànch!»,
e a ra fìn ne sôrta iün
che mìa sémpar l’è drìt.
Pensandàgh sö bén
par fè mìa fadìga,
gh’è ànca on turcèt
ch’a fà i macaròn,
ma quànd ti màng
i n’èn adsé bòn.
Alura am sôn dìt:
«empèra da nòna, da màma o da śìa
che pô i prepèrarô
s’a vöi a cà mìa!»
Am sôn mìs adrè
e g’hô mìs dü e trèi dé
par fèn ventisìncu …
ma pô ho lasè lé.
«Chèr un mé fiö,
u mé nìnu u mé ròi …
an sèva mìa ch’a t’ér on embröi,
se i macaròn an t’é mia bòn ad fèia
riserva ar pàt, alménu ad mangèia! »
Sémpar a mìa nòna, am dìśa adsè,
i macaròn a ia fà lé!

ON FIORETTO AD TUGNÈTU

Ona ens ar finì d’aprìl,
Tugnètu par savèi né lèg e né scrìv
o paluménu pôch,
u decìda en vìsta ad ra nuvéna ad màg
da fè ànca lü, da bòn cristiàn on fioretto
e adsé arcmandandas l’ènma a i Sànt
us dìśa “ .. an beivrò pö!
…. O alménu tengnrô dür fìn ch’a pudrô!”
Pàsa on dé, ne pàsa dü
e a ra fìn ne pàsa ona deśéna
e Tugnètu l’è alégar
cme ul sustgnìsa ona midśéna
e u và en gìr
e us sénta ànca pö bèl
parchè tüti, agh pè
ch’igh chèva śö ad capèl ..
“ ..sàral fôrsi, me nu sô
p’r a sta mìa reśistensa …
parchè ad vìn sôn dré fè sénsa?”
Dsé cm’as fa da pensiunè,
vègna vôia da girè
e andànd cm’en prucisiòn
pàs ridùt, màn ens ar cü
ànca Tògnu u pìa sö
a salìda ac pôrta en Dòm
e u travèrsa da Mistciòn
par vardè apéna dòp
sùl Pisèi e an fè da stòp,
pô l’enfìra Pôrta Növa
salütànd ar bàr da Nìna
e a dü pàs ànca Pinöla
sénsa fèansüna quistiòn
e sfiurè quìndi ar Baròn.
Dès Marièta ul làsa endré
e ànca Lìśi e Cichìn
quèśi ad frònt a Ustinìn,
i Trì Cü ièn prìma ad Cèla,
śmôrfia e vìa a rap ü bèla.
Da Delfìna gh’è sarè
Parchè fôrsi l’è ad giurnè,
dsé us pôrta a bàs marciànd
tànt cm’as fa quànd s’è suldè
e l’è śà en vìsta da Micòna
che ra tèsta adsé agh raśòna:
“àrda Tògnu ‘c t’è ad paròla
e sìcur mìa on putamòla
se par trì o püsè dé t’è Bàc
déntr’ent u sàc! ….e se mé a fìsa tè
mé am darìsa quèśi on prèmi!”
Sponśgnè dònca ens ar dadré
Brüśa ar cü o födalé,
prìma u pénsa e pô us rispònda..:
“ .. dès ra tèsta, siii …al sa lònga!”
Cón Giuvàn, butìlia en màn,
ch’a l’è śamò ens ra pôrta,
p’r on bicér o dü n’empôrta,
Tògnu u sèra sö a so stôria
ciampànd tòst ona gràn śbòrnia.

Pàs par Bòbi …. e .. gh’avrìs fàm

Pàs par Bobi e gh’avrìs fàm
e mang’rìs ànca on tòch ad pàn,
dsé vö déntar da Batìsta
e chimò a sùma en pìsta!
An fô témp gnànca a parlè:
côś gh’è ad bòn da strangurè?
… e Lu drìt ens ona gàmba
respirànd cme as fìsa gnànca
e cón ar màn ens a cadréga
u t’am tìra śö sta bèga:
“gh’ùm rôb bòn e pö on pô ad tüt ..
… e lümàs a ra bubiè
e laśàgn cme chìl dra Vgìlia
cón anguìla marinè
e mustèrda en quantitè.
Sô endecìś an sô côś piè
E Batìsta u tègna ar fiè,
ma u s’arpìa bèle dòp
tirànd śö stu quarantòt!
Gh’ùm anvìn cme a carnavè
e farsö cme a San Giuśèp,
macaròn quèśi tüt l’àn
cón turtèi e pisarèi
e agnèi tànt cme a Pàsqua
e bèn bèn ruśulè,
gh’è parféna on bèl cravtìn;
… agh sarìsa ànca i sìśar
tànt cme chìl ch’as fa p’r i mórt
e ch’it fàn rüs’ciè bèl fôt;
i pinòli cme a Sès
o s’at vö gh’è i pé da léśa
o parfìn i tirasàs!
Tùrta ad rìś o ad patèt
cme sa fìs ra fèsta ad Pènaś
e pö dòp … vèrda, tè cmànda
me vardrô da contentèt,
a mìa spùśa che an s’incànta!
Mé vur’rìs, ma an sô gnàn mé …
e Batìsta piàndma ar témp …
… fôrsi rìś cón i faśö …
us sa bèn rôba da fiö!
E lentìcia cói cudghìn
cme as màngia cói prìm frèd
pròpi lé da Sàn Martìn …
g’hô pulénta e bàgna ad fònś
e pulénta cón a lévra
e pulénta có’ ‘r marlüs,
sììì, pulénta on pô cón tüt
da utùbar e tut l’àn
sémpar còta en tar ràm.
Côś dirìsta d’on riśòt
o cói fònś o cói trìfùl
o sudnò cón ar safràn?
“G’hô da fè par digerì
e … an vur’rìs ch’a gnìsa admàn!”
Ah … bèn bèn as l’è par cùl lé
fô dü fònś pasè ens ra brèśa
śguasèt o empanè
ta stracöt l’è sö da om mèiś
e g’hô rognòn, fritüra, psìn
e du gògn fìn u cuìn
cón salàm esalàm cöt
e buì cón ar bagnèt
da mangiè fìn ch’a tne vèd …
… vèrda on pô s’at pö decìd!Sì … Batìsta, at dirìs,

ch’am piaśrìsa on pô ad … on pô … ad …
Tègnta fôrt e gtègnta a tàch
agh g’hô cùpa e pö parsüt
pèrt l’è cöt e pèrt l’è crüd,
lèrd, pansèta cón calsèta
e parfìn tèsta in casèta
cón grasèi e sanguinàs
e bragtòn da mèś a i às,
sìgul pén, patèt, puvròn
ensàlata cón dü öv,
ensàlata cón t tumètich,
rèv, bidrèv, sèlar có’ l’òli
süca ar fùran e süchìn pìn,
Dù patèt sùta ra brèśa?
Di balèt de bustarnè? …..
Ch’it fàn fìn manchè ar fiè
cón pargàl, pèiōr rusèt
o rìś e làt o mnestròn cō’ ra vardüra?
Entardìt, am śèrd a dì: ch’ sarìs mìa …
Gh’è pô pôch u mé chèr òm:
on capòn pasè en tar fùran,
mèś pulàstar ad chìl ad Pègn
giardiniéra e furmài nìs
e fritè cói livartìś;
dù burtlén có’ dù chisór
cón ricòta e fôndaió
e ad furmài tüt chìl ch’at vö!
Però dòp an g’hô pö gnént …
e …. d’òs büś agh sìsa on’òmbra?
Spèta … spèta …
e … s’at dìsa ad ra büśèca?
Eparbàcu t’è endvinè!
Pôrtam dònca dar vìn bòn,
pàn du nòstar fàt in cà
e büśèca e pö büśèca
dàman tànta ….
fìn ch’an crèpa!

Pénsier

(Quand as rìva a ona sèrta eté)

Ch’èl c’han sa crèda ad vès tànt fürb,
d’an duvèi mèi pö tirè vìa ar distürb
da stu mônd ridìcul e balòs,
dònda ra gént as dàna tànt cme gnént
a rèś sö mìa pö ad quatr’òs …..
Da pö da śö a msüra
ch’an vèrda né àn, né dé, né ùra
e a daśradìśa tüt
cme on asidént che ent cùl minüt ut pôrta
da dònda par mèi pö da lé an sa sörta!
Pensùmga sö a mìa gént
l’è on bèl śmarimént!

Incö 23 ad mèrs dar ‘97

Ra pulénta

Aqua, gh’ét pagüra ch’an gh’a sìa
pö ad faréna?
Faréna h’ét pagüra ch’an gh’a sìa
pö d’aqua?
…adsé ent a pügnata
ch’a buìva ens ar fögh
e cón mé mèr ch’a mnèva ar màm dù ùr,
as paricièva ona pulénta
che par mangièla as gh’a vurìva ent trénta.
Da pèrt, ens u furnèl
mìs enfìra cme apòsta,
friśìva trèi padèl;
ent iüna mé pèr
l’èva vurìd fè cöś
on bartagnìn ad marlüs cón e sigùl,
ent l’ètra mé mèr
l’èva mìs sö on cunìli,
ent l’ültìma cón l’ôral
on pô’ pö àlt, nün fiö
èvma vurìd a lévra dar dé prìma.
A nòna ad sòlit,
pasànd da Paulòn,
a pièva sö ona saràca
e dòp lé rént a Stìva,
stè ens a so bèla pultròna
fàta cón i gurìn ad Trèbia
dèśì dèśi a la pulìva.
U camìn e ra pulénta i fümèva
e nün fradlìn cón a furséna en màn
śamò stè śö friśìvma
che a màma a dśìva,
tastàndla ens u canèl:
l’è cöta e dès śö ch’a vödùma!
On piàt con quàtar fèt
l’éra ad mé pèr
iün cón trèi
l’éra p’r a nòna,
pö gnìvma nün fiö
ch’a ne mangèvna tànta ma tànta
che a ra fìn an respirèvma pö.
“Mé a vöi có’ ‘r bütìr,
… e mé có’ ‘r furmài, pusibilmént
Burgonśòla, cón ona bèla rìga véra,
…. e mé cón on pô ad tüt
Ànca cón e saràc”.
A nona an vardèva
e mé pèr u ridìva
pensànd śà a ra guèra
ch’agnìva a ra sìra.
Cme difàti, u bucòn
che mìa sémpar as vansèva a diśnè,
chi al vurìva mangè en tar làt
chi vurìva pasèl ens u quèrc da stìva,
chi dasprèsia vurìva fèl frìś
finénd tòst par brüśès ànca i dìd
e pö che ètar, chi stèva ménu aténta
l’èva finìd fìn dar miśdé da mangè ra pulénta

A Cüśàn Milanìn

L’è d’envèran,
frèd da màt,
piànt e tùschtüti starnìd,

ma ent on dìt
a vèd i mònt
tüti en fìra,
laśo en fônd
ch’it fa sègn
dra fìn dar mònd;

L’è on spetàcul
d’an crèd mìa
s’an savìs
ch’a l’è bośìa!

Dispiaśì ch’an pàsa mìa

Rivô a l’uspidèl Bassini
déś àn dòp (ciuè ar 9/3/98)
pasànd ent i stès curidùr,
davànti e stès pôrt sarè,
sémpar sarè o quèśi spranghè
cme se da déntar
pudìsa scapè föra ra vritè.
Quèr vrìte?
A tùa … a sùa,
cùla di dutùr opür a mìa
ch’a l’è fàta ad dübi,
ad rôb pensè ens ar mumént,
ch’a ièn adsé sénsa om mutìv precìś,
ma péns ent u mé cör, a péns
en duvìsa pròpi mia ès adsé.
Sèrna gnìd fiduciùś
da pudèi mètga ona pèsa
ànca parchè daśnöv àn ièn pôchi bèn
par vèdat ra spirìt d’ona vìta
ch’l’è cùla du tò sàngu,
chisà parchè …
a l’empruvìś finì
déntar ent on spìgh
e an pudèi pö surtì.
Adès a rôba a vèrd cón öc
pü’ śmalisiè, ma a mangàgna
a rèsta … a gh’è!
Ansün éra stàt bòn da fè on bèl gnént
e alùra t’agh’ preghèv on asidént,
ma adès ch’è fàt u càl
an ta vèrd pö sôrta ‘d bàl.
Gniràaaa …fôrsi scatràaaa … on clìch,
ma nün pensùma urmèi
ch’u fàga cme on burlìch,
ciuè trìch e barlìch …
e pô che ètar
an na rèsta ra sperànsa
ch’a l’è cùla ch’an móra mèì, incö 9 /3/1998

Io crédo … io crédo che… io crédo che è ….

Io crédo … u dśìva cùl là,
io crédo che … u mtìva davànti l’ètar
e cùsti …. io crédo che è …
bàsta ch’an ta crèd mìa ànca te …
e vìa avànti ent sìnqu, déś, vént, trénta,
i crèda tüti che …
e i stàn lé drìt en pé,
i arfièda, i pénsa, i sèrca
par truvè ona paròla sémpia
ch’a stàga ar pòst ad tüt
ch’il «crédo che»…
E ancùra «io crédo che» sìii e gh’è da bòn
da crèd che … se i èś i vularìsa
ar ciél u sarìsa parluménu grìś.
Sùm tüti lé a spetè, vardè
cme a và a finì
parchè as pô sémpar crèd,
ma bśögna vèd che rôba
e as l’è drìta o stôrta.
S’è vèira che e rôb dìt dùpi (repetita iuvant)
e fàn da spès dar bèn
dòp trénta o trentasìnqu vôt
ad … crédo che …
a m’è gnìd vöia ad crèd o’ pô’ ànca mé:
sichè, mé crèd e an sôn mìa u sùl
“in Dio Padre Onnipotente”
sicür ‘d vès en tar giüst
alménu cme “Movente”!

PRUVÈRBI (Par i amìś)

Trént’àn fa
gh’èva trént’àn
cón i amìś
ad chìl témp là;

dès l’è dùpia
ra distànsa
sichè cönt sùl
ad i “anta”;
fiö dad sànta
an gh’né pö iün
e mé stès
a fô i santün!

Bòbi, i növ da stèmbar dar nuvantasèt

I lavù en diśüś

I lavù ch’in dsa fàn pö
i gh’éra iér, tànt cme incö!

Dùdaś mèiś u pôrta on àn,
cón u magnàn ch’u stàmpa ar ràm,

u candȩiré ch’u dà lüśa a cà e strè
u frè, ch’u pìca ens l’incüdìn.

Pö i pastù i tràn föra e pégar
e lavandèr có’r màn ent l’àqua e stàn pôch alégar.

U cavagnè u parìcia i cavàgn par ra früta d’istè
e u spasacamìn u nètà cùp, cariśna e nìn.

U mulìta u cùda i curtèi cón a röda ch’a slìta.
Adès u Virgìniu u mùsta l’üga a e Travèrs

E Giuvàn a i Scaiòt u fa ra contüra votànd i guàtar sutsùra.
U cadregè l’empàia e cadrégh par chi as vö arpośè
e e ra fìn e dòn e fàn i calsèt, da mèt sö cón i prìm frèd.

Dśémbar 2007

Ent l’enoteca ad Franco Scotti

Tisana vitivinicola dialettale di “Bacco”

Vöt guarì da e muròid?
Dü bicér a ra maténa,
ün ra sìra …
aspèta e spéra.
G’hét “la gotta”
ét dré murì?
Trì bicér o trentatrì,
pö at ne bèiv e pö ta scàmp:tìrta sö bèn e müdànd.
G’hét ar fidàgh ch’a tribüla?Pàn e pàn, ma pö, vì’n e sigùla.
Se l’insònia at tègna en pé,
śo pinòt e cabernèt …
biànch o nèigar adsé cme as sìa
gnénte aqua, mìa .. mìa!
G’hét on càl, ét appiedato?
Bèival biànch: ch’u sìa moscato,
che se dòp l’è malvaśia
u guarìsa ànca tò zìa!
G’hô ra stùmagh ch’un fonsiòna!
U pirà l’òli ad marlüs …
vé ché lùch,
vìn de Fraciüs,
vèrda bèn ch’l’è giüst il detto,
ch’a l’è pö universèl
e dìm tè cm’a sfà ad dì ad nò,
che in vino gh’è pür sémpar veritàs
e che e dòn o tè tègn opür tè màs!
Cme difàti, se t’è on pô’ śo,
quèśi sémpar i nòstar vìn
prìma o dòp it tìra sö,
ma se pròpi at fìs en lèt
cón tè cànta a dòna e i bèch.
An gh’è ad midśén miraculùśc
cme güstès tüti i tò vìn,
quànd ti bèiv, s’a t’è gulùś
it fàn quèśi da spasìn
e se at gnìsa da murì,
ciàpai tüti drìt, ma drìt
biànch e nèigar cón leatìch
cón moscàto e pö passito,
scàmpa fìn a l’àn ch’a vègna
fìn ch’an rìva ra vendèmia;
ma se a gnìsa tròpa lònga, fa
cme ar bilièrd “gioca a sponda”;
ché da Scotti t’è cme in cà:
chi an gha n’ha ché us servirà!
Qualitè e quantitè a i èn sémpar rispetè,
và pür déntar par crompè
ché gh’è ar vìn ch’at fa scampè.

MEMENTO

Chèra i mé fiö dar dé d’incö
bèiv dar vìn enveci de gaśùś
parchè apéna dòp, s’a l’è sùl aqua, a caciarì sö.